دانشیار پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران
چکیده
دانشمندان اندلس نگاه و اهتمام ویژه‌ای به بقیع داشته و گزارش‌های مربوط به آن را به گونه‌های مختلف در آثار خود آورده‌اند. جایگاه بقیع به عنوان بقعه‌ای متبرک و محل حضور پیامبر(ص) و اصحاب و مدفن بسیاری از آنان سبب شده تا اندلسی‌ها، همانند دیگر مسلمانان، بدان توجه داشته و در بازتاب اخبار آن بکوشند.
این پژوهش دنبال پاسخ‌گویی به این پرسش است که بقیع چه جایگاهی نزد دانشمندان اندلس داشته و چگونه در آثار آنان بازتاب یافته است. پاسخ به شیوه وصفی ـ تحلیلی و با تکیه بر داده‌های تاریخی به بیان موقعیت جغرافیایی، فضیلت و جایگاه بقیع، رخدادهای مرتبط با آن و بیان جزئیات مقابر بقیع در آثار دانشمندان اندلس مى‌پردازد. البته نباید از این نکته غافل شد که انگیزه‌های سیاسی و مذهبی در گزارش‌های اندلسی‌ها به‌گونه‌ای اثرگذار بوده که گاه برخی نمادهای معروف تشیع، همانند مقابر اهل‌بیت:، را نادیده گرفته‌اند.
ابن اثیر، مبارک بن محمد (1367ش)، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، قم، اسماعیلیان.
ابن اثیر جزری، علی بن محمد (1385 ق)، الکامل فی التاریخ، چاپ بیروت، دارصادر .
ابن بسام، علی بن بسام (1998م)، الذخیرة فی محاسن اهل الجزیرة، چاپ اول، تحقیق سالم مصطفی البدری، بیروت دارالکتب العلمیه.
ابن بشکوال، خلف بن عبدالملک (1955م)، الصلة فی تاریخ ائمة الاندلس وعلمائهم و محدثیهم و فقهائهم وادبائهم، تصحیح سید عزة عطار الحسینی، قاهرة، مطبعة السعادة.
ابن جبیر، محمد بن احمد (2008م)، تذکرة بالاخبار عن اتفاقات الاسفار، چاپ اول بیروت – ابوظبی، المؤسسة العربیة للدراسات و النشر، - دارالسویدی .
ـــــــــــــ (2014م)، رسالة اعتبار الناسک فی ذکر الآثار الکریمة و المناسک، چاپ اول، تحقیق رشید العفاقی، رباط، دارالأمان للنشر و التوزیع.
ابن خلدون، عبدالرحمان بن محمد (981م)، کتاب العبر و دیوان المبتداء و الخبر فی ایام العرب و العجم و البربر و من عاصرهم من ذوی السلطان الاکبر(تاریخ ابن خلدون)، چاپ دوم، بیروت، دارالفکر.
ابن خلکان، احمد بن محمد (2005م)، وفیات الاعیان وانباء ابناء الزمان، تحقیق احسان عباس، چاپ چهارم، بیروت، دارصادر.
ابن رشید، محمد بن عمر، ملء العیبة، به کوشش محمد الحبیب، بیروت، دارالغرب الاسلامى.
ابن عبد ربه، احمد بن محمد، (1999م)، عقدالفرید، چاپ اول، تحقیق برکات یوسف، بیروت، دار ارقم بن ابی‌ارقم.
ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله (1992م)، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ اول، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل.
ابن عربی، محمد بن عبد الله (2003م)، احکام القرآن، چاپ دوم، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة.
ابن عربی، محمد بن علی (2001م)، محاضرة الابرار و مسامرة الاخیار، چاپ اول، تحقیق محمد عبدالکریم النمری، بیروت، دارالکتب العلمیة.
بکرى، عبدالله بن عبد العزیز، معجم ما استعجم من أسماء البلاد و المواضع، چاپ اول، بیروت، عالم الکتب.
بلوی، خالد بن عیسی (بی‌تا)، تاج المفرق فی تحلیة علماء المشرق، تحقیق حسن السائح، مغرب، صندوق احیاء التراث الاسلامی.
بلوی، یوسف بن محمد (2009م)، کتاب الف باء فی انواع الآداب و فنون المحاضرات و اللغة، چاپ اول، بیروت، دارالکتب العلمیة.
خزاعی، علی بن محمد (1419ق)، تخریج الدلالات السمعیة علی ما کان فی عهد رسول الله صلی الله علیه و سلم من الحرف و الصنائع و العمالات الشرعیة، بیروت، لبنان، دار الغرب الإسلامى.
عبدری، محمد بن محمد، (1999م)، رحلة العبدری، چاپ اول، تحقیق علی ابراهیم کردی، دمشق، دار سعدالدین.
عمید، حسن (1389ش)، فرهنگ فارسی، چاپ اول، تهران، راه رشد.
عنان، محمد عبد الله (1380ش)، تاریخ دولت اسلامی در اندلس، چاپ دوم، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، انتشارات کیهان.
فراهیدی، خلیل بن احمد (بی تا)، العین، قم، دارالهجرة.
فهری، محمد بن عمر (1988م)، ملء العیبة بما جُمع بطول الغیبة فی الوِجهة الوجیهة الی الحرمین مکةَ و طیبة، چاپ اول، تحقیق محمد حبیب بن خوجه، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
قرطبی، محمد بن احمد (1364 ش)، الجامع لاحکام القرآن، چاپ اول، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
قطب راوندی، سعید بن هبة الله (1409ق)، الخرائج و الجرائح، چاپ اول، قم، مدرسه امام مهدی[.
معین، محمد (1375ش)، فرهنگ فارسی، چاپ نهم، تهران، انتشارات امیر کبیر.
مؤنس، حسین (1416ق)، موسوعة تاریخ الأندلس تاریخ – فکر و حضارة و تراث، چاپ اول، قاهرة، مکتبة الثقافة الدینیة.
نباهی، علی بن عبدالله (1995م)، تاریخ قضاة الاندلس او المرقبة العلیا فیمن یستحق القضاء والفتیا، چاپ اول، تحقیق مریم قاسم طویل، بیروت، دارالکتب العلمیه.
)