سرزمین بقیع و حق بر حافظه جمعی مسلمین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار مدعو دانشکاه و استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم

2 دانشجوی دکترای حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه آیت الله حائری یزدی، میبد، ایران.

چکیده

سرزمین بقیع با تأکید بر نظم حقوقی مطلوب حاکم بر آن، از زوایای مختلفی قابل بحث است؛ ولی عمده رویکردهای نوشتاری در این حوزه، بر حقوق گردشگران مذهبی (زائران)، باورمندان و ذی‌نفعان از این منطقه متمرکز شده است. از دیگر ابعاد حقوقی این منطقه، پردازش به مبانی حمایتی اعمار و صیانت از بقیع است. اما مسئله اساسی این نوشتار، فارغ از همه این رویکردها، به حلقه مفقوده تاریخ حقوق بشر در این حوزه می‌پردازد؛ به عبارتی، وضعیت کنونی بقیع، به عنوان نتیجه یک تصرف عدوانی در تاریخ، از منظر حقی، همچون حق بر حافظه جمعی، چگونه تحلیل می‌شود.
این نوشتار توصیفی ـ تحلیلی با تکیه بر موازین حقوق بین‌الملل و بشر در این حوزه، نخست به تشیید مبانی حق بر حافظه جمعی و ارزش استنادی آن می‌پردازد، سپس تخریب بقیع را امری منافی و ناقض این حق به شمار می‌آورد و در پایان با وجود راهکارهای حمایتی مختلف از بقیع، مؤلفه اساسی را اعطای شخصیت حقوقی به سرزمین بقیع مطرح می‌کند که مرزبندی‌هایی با ماهیت اشتراکی و عمومی در فقه اسلامی دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. آقابابایی، احسان؛ ژیان‌پور، مهدی (1395ش). «گلزار شهدا به مثابه مکان ـ خاطره»، فصلنامه مطالعات ملی، 17، 3، 68 ـ
  2. ابن سعد، محمد بن سعد (1418ق). الطبقات الکبری، ط2، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، الکتب العلمیة.
  3. ابن شبه نمیری، عمر بن شبه (1410ق). اخبار المدینة النبویة، ط1، تحقیق فهیم محمد شلتوت، قم، دار الفکر.
  4. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله (1412ق). الاستیعاب، ط2، بیروت، دار الجیل.
  5. باقری، مهسا؛ گلرخ، شمین (1397ش). «خلق مکان خاطره یا بازسازی تاریخ؛ فهم تجربه‌ جوانان اصفهان از بازسازی میدان امام علی7»، پنجمین کنفرانس ملی دستاوردهای اخیر در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی، تهران، مؤسسه آموزش عالی نیکان.
  6. بلاغی، محمدجواد (1419ق). الرد علی الوهابیة، بیروت، موسسه آل البیت: لإحیاء التراث.
  7. بهرامی، زهرا؛ قاسمی، وحید؛ ربیعی، کامران (1396ش). «هویت و فضای شهری: مکان‌خاطره و بازتولید هویت جمعی در اصفهان»، هفتمین کنفرانس بین‌المللی توسعه پایدار و عمران شهری، اصفهان.
  8. جبرتی، عبدالرحمان بن حسن (1400ق). تاریخ عجائب الآثار فی التراجم و الاخبار، چاپ دوم، بیروت، دار الجیل.
  9. جزیری، عبدالرحمان (1419ق). الفقه علی المذاهب الاربعة و مذهب اهل البیت:، چاپ اول، بیروت، دار الثقلین.
  10. ساجدی، مهدی (1401ق). «بازخوانی، نقد و تحلیل مبانی وهابیت در تخریب بارگاه‌های موجود در بقیع از دیدگاه مذاهب اسلامی»، پژوهشنامه حج و زیارت، شماره اول، سال هفتم، پیاپی 16، 28 ـ
  11. صبری پاشا، ایوب (1377ش). تاریخ وهابیان، چاپ اول، ترجمه علی‌اکبر مهدی‌پور، تهران، طوفان.
  12. صدر، سیدمحمدباقر (1408ق). بحوث فی شرح العروة الوثقی، ط2، تحقیق محمد هاشمی، قم، مجمع الشهید آیت‌الله الصدر العلمی.
  13. قائمی، سیدمحسن (1399ش). «زیارت بقیع؛ مطالعه عملکرد کشور عربستان در پرتو نظام بین‌المللی حقوق بشر»، پژوهشنامه حج و زیارت، 5، 2، 127 ـ
  14. ـــــــــــ (1401ش). «حقوق گردشگری مذهبی؛ با تأکید بر حقوق سالمند به مثابه زائر بقیع». پژوهشنامه حج و زیارت، 7، 1، 61 ـ
  15. کعکــی، عبدالعزیــز بــن عبدالرحمان (2012م). معالم المدینة المنورة، ط2، مدینه منوره، شرکة ســروات للطباعة و النشر.
  16. محقق کرکی، علی بن حسین (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، به کوشش گروه پژوهش موسسه آل البیت:، قم، موسسه آل البیت:.
  17. مسلم بن حجاج (بی‌تا). صحیح مسلم، به تحقیق محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  18. نجمی، محمدصادق (1380ش). تاریخ حرم ائمه بقیع: و آثار دیگر در مدینه منوره، چاپ اول ، تهران، مشعر.
  19. منابع انگلیسی و فرانسوی
  20. Antkowiak, Thomas M (2008). “Remedial Approaches to Human Rights Violations: The Inter ـ American Court of Human Rights and Beyond”, Columbia Journal of Transnational Law, 46, 2, 351–419.
  21. Badescu, Gruia (2019). “Entangled Islands of Memory: Actors and Circulations of Site Memorialisation Practice Between the Latin American Southern Cone and Central and Eastern Europe”, Global Society, 2019, 33, 3, 382–399.
  22. Brubaker, R. and Cooper, F (2000). Beyond" identity", Theory and society, 29, 1, pp.1 ـ
  23. Cabrera, Suárez (2013), “El derecho a la memoria y su protección jurídica: avance de investigación”, Pensamiento Jurídico, 36, 140 ـ
  24. Campisi, Maria (2014). From a Duty to Remember to an Obligation to Memory? Memory as Repraration in the Jurisprudence of the Inter ـ American Court of Human Rights, International Journal of Conflict and Violence, Vol. 8, No. 1, pp. 61 – 74.
  25. Ciurlizza, Javier (2007). “Sentencia de la Corte Interamericana de Derechos Humanos Caso Penal Miguel Castro Castro versus Perú”, Memorial “El Ojo que Llora”, 5 January. http://memorialelojoquellora.blogspot.it
  26. Climo, J. J., & Cattell, M. G (2002). Social memory and history: Anthropological perspectives, Rowman Altamira, Journal of the Royal Anthropological Institute, V. 12, Issue4, pp, 957 ـ 958
  27. Colwell, Renata, Savannah Carr ـ Wilson (2017). “Legal Personality of Natural Features: Recent International Developments and Applicability in Canada”, Environmental law center, 1 ـ Available at: http://www.elc.uvic.ca/wordpress/wp ـ content/uploads/2018/05/2017 ـ 02 ـ 03 ـ LegalPersonalityNatural ـ Features_web ـ version.pdf
  28. Confino, A (1997). “Collective memory and cultural history: Problems of method”, The American historical review, 102, 5, 1386 ـ
  29. David, L (2017). “Against standardization of memory”, Human Rights Quarterly, 39, 2, pp. 296 ـ
  30. David, L (2020). “Moral Remembrance and New Inequalities”, Global Perspectives, 1, 1.
  31. Davies, Green (2017). Environment: The Concept of Legal Personality – From Companies to Natural Entities?, last seen at 10 November 2022, available at: https://www.latham.london/2017/04/environment ـ the ـ concept ـ of ـ legal ـ personality ـ from ـ companies ـ to ـ natural ـ entities/
  32. Eckstein, Gabriel, et al (2019). “Conferring legal personality on the world's rivers: A brief intellectual assessment”, Water International, vol.1, pp. 76 ـ
  33. Erll, A (2011). Travelling memory, parallax, 17, 4.
  34. Grunebaum, Heidi & Henri, Yazir (2003). “Remembering Bodies, Producing Histories: Holocaust Survivor Narrative and Truth and Reconciliation Commission Testimony”, in Jill Bennett and Roseanne Kennedy (eds), World Memory: Personal Trajectories in Global Time, Palgrave Macmillan, New York.
  35. Gunatilleke, Gehan (2017). “Can Memorialisation Generate Public Demand for Transitional Justice in Sri Lanka?”, Juscticeinfo.net, available at: www.justiceinfo.net/en/other/33263 ـ canmemorialisation ـ generate ـ public ـ demand ـ for ـ transitional ـ justice ـ in ـ sri ـ html, note 96.
  36. Halbwachs, Maurice (1925). On collective memory, Chicago and London, The university of Chicago Press.
  37. Hazan P (2010). Judging War, Judging History, Behind Peace and Reconciliation, Stanford University Press.
  38. Huyssen, A (2009). “Natural Rights, Civil Rights and the Politics of Memory”, emisférica. Vol. 6, 2, pp. 78 ـ Available at: https:// hemisphericinstitute.org/en/emisferica ـ 62/6 ـ 2 ـ essays/essay ـ natural ـ rights ـ cultural ـ rightsand ـ the ـ politics ـ of ـ memory.html.
  39. Loraux, Nicole (1989). “De la amnistia y su contrario," in Various authors, Usos del olvido, Buenos Aires, Nueva Visi6n.
  40. Luther, J (2010). “El derecho a la memoria como derecho cultural del hombre en democracia”, Revista Española de Derecho Constitucional, 89, 45 ـ
  41. Mani, Rama (2005). Reparation as a Component of Transitional Justice: Pursuing “Reparative Justice” in the Aftermath of Violent Conflict. In Out of the Ashes: Reparation for Victims of Gross and Systematic Human Rights Violations, ed. Koen De Feyter, Stephan Parmentier, Marc Bossoyut and Paul Lemmens.
  42. Matua, M.W (2001). “savages, saviors and victims: The Metaphor of Human Rights”, HARV. INT’L LJ, 42, pp.201 ـ
  43. Millard, E (2014). “Por qué un derecho a la memoria”, Revista Derecho del Estado, 32, 130 ـ
  44. moloney, Anastasia (2018). “Colombia’s top court orders government to protect amazon forest in landmark”, last seen at 10 November 2022, available at: https://www.reuters.com/article/us ـ colombia ـ deforestation ـ amazon/colombias ـ top ـ court ـ orders ـ government ـ to ـ protect ـ amazon ـ forest ـ in ـ landmark ـ case ـ idUSKCN1HD21Y
  45. Nékam, Alexander (1938). The Personality Conception of the Legal Entity, Cambridge, Harvard University Press.
  46. Neumayer, Laure (2015). “Integrating the Central European Past into a Common Narrative: The Mobilizations around the ‘Crimes of Communism’ in the European Parliament”, Journal of Contemporary European Studies, 23, 3, pp. 344–363.
  47. O'Donnell, Talbot ـ Jones (2017). Three rivers are now legally people – but that’s just the start of looking after them, last seen at 10 November 2022, available at: https://theconversation.com/three ـ rivers ـ are ـ now ـ legally ـ people ـ but ـ thats ـ just ـ the ـ start ـ of ـ looking ـ after ـ them ـ 74983
  48. Pararajasingham, Ana (2019). “The Geopolitics of Sri Lanka’s Transitional Justice”, The Diplomat, available at: https://thediplomat.com/2019/04/the ـ geopolitics ـ of ـ sri ـ lankas ـ transitional ـ justice/.
  49. Reading, A (2010). Gender and the Right to Memory, Media Development, Vol. lvii, n.º 2, pp. 2 ـ
  50. Satkunanathan, Ambika (2015), “Justice in Transition? Victims, Forgiveness and Truth ـ Seeking in Post ـ War Sri Lanka”, LST Review, Vol. 25, No. 331, pp. 45 ـ
  51. Sferrazza Taibi, P & Bustos Bustos, F (2021). “La protección judicial del derecho a la memoria: la remoción de las imágenes de un genocida”, Revista de Derecho (Valdivia), Vol. 34, n.º 1, 341 ـ
  52. Sferrazza Taibi, P. & Bustos Bustos, F (2019). Violaciones a los derechos humanos y derecho a la memoria en Chile. In Castro, H. (coord.), Memoria, patrimonio y ciudadanías, Valparaíso, Universidad de Playa Ancha.
  53. Shelton, Dinah (2015). Nature as a legal person, Vertigo ـ la revue électronique en sciences de l'environnement, iss, 22, 1 ـ
  54. Sodaro, amy (2015). The Museum of Memory and Human rights: “A Living Museum for Chile’s Memory” in Exhibiting Atrocity Book Subtitle: Memorial Museums and the Politics of Past Violence Book, Rutgers University Press.
  55. White, G (2006). “Epilogue: memory moments”, Ethos, 34, 2, pp. 325 ـ
  56. Winter, J., & Sivan, E (1999). “Setting the framework”, Studies in the Social and Cultural History of Modern Warfare, 5, 6 ـ
  57. Yasseri, T., Gildersleve, P., and David, L. (2022). Collective Memory in the Digital Age, In S. O'Mara (Ed.), Collective Memory, Elsevier, pp. 1 ـ
  58. اسناد بین‌المللی
  59. United Nations. Question of the Impunity of Perpetrators of Human Rights Violations (Civil and Political). Revised Final Report prepared by Mr. Joinet pursuant to Sub ـ Commission Decision 1996/119. Doc. E/CN.4/Sub.2/1997/20/Rev.1, 2 October 1997
  60. United Nations. Report of the independent expert to update the Set of principles to combat impunity, Diane Orentlicher. Addendum. Updated Set of principles for the protection and promotion of human rights through action to combat impunity. Doc. E/CN.4/2005/102/ Add.1, 8 February 2005 [hereinafter Updated Set of Principles to Combat Impunity).
  61. United Nations. Report of the Special Rapporteur in the field of cultural rights, Farida Shaheed. Memorialization processes. Doc. a/hrc/25/49, 23 January 2014, para. 25 [hereinafter Report on Memorialization Processes].
  62. The Stockholm International Forum on the Holocaust. Declaration. 30 January 2000, para. 6. Available at: https://www.holocaustremembrance.com/sites/default/files/stockholm_4csilver.pdf (last accessed: 21 February 2022).
  63. World Conference against Racism, Racial Discrimination, Xenophobia and Related Intolerance. Durban Declaration, paras. 57, 58 and 102. In United Nations. Report of the World Conference against Racism, Racial Discrimination, Xenophobia and Related Intolerance. Durban, 31 August ـ 8 September 2001.
  64. Report on Memorialization Processes.
  65. Updated Set of Principles to Combat Impunity.
  66. The Committee on the Elimination of Discrimination against Women (CEDAW).
  67. آرای قضایی
  68. Supreme Court of India, Yogendra Nath Naskar v. Commission of Income ـ 1969 AIR 1089, SCR (3)742, 1969. Available at: https://indiankanoon.org/doc/1874024/
  69. Barrios Altos v. Peru. Interpretation of the Judgment on the Merits. Judgment of September 3, 2001. Series C No. 83.
  70. Velásquez ـ Rodríguez v. Honduras. Reparations and Costs. Judgment of July 21, 1989. Series C No. 7.
  71. Aloeboetoe et al. v. Suriname. Reparations and Costs. Judgment of September 10, 1993. Series C No. 15.
  72. Myrna Mack ـ Chang v. Guatemala. Merits, Reparations and Costs. Judgment of November 25, 2003. Series C No. 101.
  73. Moiwana Community v. Suriname (2005).
  74. Mapiripán Massacre v. Colombia (2005).
  75. Miguel Castro ـ Castro Prison v. Peru (2006).
  76. Pueblo Bello Massacre v. Colombia (2006).
  77. Ituango Massacres v. Colombia (2006).
  78. Plan de Sánchez Massacre v. Guatemala (2004).
  79. Radilla ـ Pacheco v. Mexico (2009).
  80. Barrios Altos v. Peru. Merits. Judgment March 14, 2001. Series C No. 75.

 

پژوهشنامه حج و زیارت
دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 20
ویژه‌نامه بقیع
مرداد 1402
صفحه 139-168

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار