کارکردشناسی و تحلیل چرایی صدور اخبار باب استطاعت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته سطح 4 حوزه علمیه قم و دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه زاهدان

چکیده

وجوب حج در گرو تحقق استطاعت است. درباره چیستی استطاعت و چگونگی تحقق آن، اخبار و احادیثی وارد شده است. این اخبار از دو جهت قابل تأمل هستند:
اول، کارکردشناسی آنهاست که دو احتمال درباره آن می‌رود: یکی اینکه این اخبار از حیث تفسیر صادر شده و شارع در مقام جعل مصطلح شرعی بوده است. احتمال دوم اینکه از حیث تطبیق صادر شده و شارع در مقام تبیین مفهوم عرفی موضوعات است که عناصر مذکور در اخبار، صرفاً مصادیقی از آن مفهوم هستند.
دوم که قابلیت تأمل دارد و مترتب بر عرفی دانستن مفهوم استطاعت است، چرایی صدور اخبار و احادیث در مقام تفسیر و تبیین استطاعت است؛ حال آنکه استطاعت به همان معنای عرفی‌اش، موضوع قرار گرفته است. در این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی به نگارش درآمده، اثبات شده که کارکرد این اخبار، تبیین همان معنای معهود عرفی است. ضمناً وجهی برای لغوانگاری این تبیین وجود ندارد؛ بلکه به دلایل متعدد، چنین تبیینی حکیمانه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن
1. ابن ادریس، محمد بن احمد (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
2. ابن جنید اسکافی، محمد بن احمد (1416ق)، مجموعة فتاوی ابن جنید، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
3. ابن شهید ثانی، محمد بن حسن (1419ق)، استقصاء الاعتبار فی شرح الاستبصار، قم، مؤسسه آل البیت:، چاپ اول.
4. بحرانی، یوسف بن احمد (1405ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
5. بروجردی، سیدحسین (1416ق)، تقریر بحث السید البروجردی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
6. بهجت فومنی، محمدتقی (1423ق)، وسیلة النجاة، قم، انتشارات شفق، چاپ دوم.
7. تبریزی، جواد بن علی، التهذیب فی مناسک العمرة و الحج، چاپ اول.
8. تربتی شهابی خراسانی، محمود بن عبدالسلام (1417ق)، ادوار فقه، تهران، سازمان چاپ و انتشارات، چاپ پنجم.
9. حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت، چاپ اول.
10. حکیم، محمدتقی بن محمدسعید (1418ق)، الأصول العامة فی الفقه المقارن، قم، چاپ دوم.
11. رحمان ستایش، محمدکاظم (1425ق)، رسائل فی ولایة الفقیه، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول.
12. سبحانی تبریزی، جعفر (1383)، رسائل اصولیة، قم، چاپ اول.
13. سبزواری، سیدعبدالأعلی (1413ق)، مهذّب الأحکام، قم، مؤسسه المنار ـ دفتر حضرت آیت‌الله، چاپ چهارم.
14. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1413ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول.
15. صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، جلد 31، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
16. طباطبایی قمی، سیدتقی (1426ق)، مبانی منهاج الصالحین، قم، منشورات قلم الشرق، چاپ اول.
17. طبرسی، فضل بن حسن (1410ق)، المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول.
18. طریحی، فخرالدین (1416ق)، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم.
19. طوسی، محمد بن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم.
20. ــــــــــ (1390ق)، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ اول.
21. ــــــــــ (1400ق)، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم.
22. ــــــــــ (1407ق)، تهذیب الأحکام، تحقیق خرسان، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ چهارم.
23. ــــــــــ، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
24. عراقی، ضیاء‌الدین (1414ق)، شرح تبصرة المتعلمین، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
25. فیاض کابلی، محمد اسحاق، تعالیق مبسوطة علی العروة الوثقی، قم، انتشارات محلاتی، چاپ اول.
26. کاشف‌الغطا، حسن بن جعفر (1422ق)، أنوار الفقاهة ـ کتاب الطهارة، نجف اشرف، مؤسسه کاشف‌الغطا، چاپ اول.
27. کاشف‌الغطا، مهدی (1423ق)، أحکام المتاجر المحرمة، نجف اشرف، مؤسسه کاشف‌الغطا، چاپ اول.
28. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق) الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
29. گرجی، ابوالقاسم (1421ق)، تاریخ فقه و فقها، 1جلد، تهران، مؤسسه سمت، چاپ سوم.
30. محقق حلی، جعفر بن حسن (1418ق)، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، قم، مؤسسة المطبوعات الدینیة، چاپ ششم.
31. محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن (1247ق)، ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد، جلد دوم، قم، مؤسسه آل البیت:، چاپ اول.
32. مدنی کاشانی، رضا (1411ق)، براهین الحج للفقهاء و الحجج، کاشان، مدرسه علمیه آیة‌الله مدنی کاشانی، چاپ سوم.
33. مفید، محمد بن محمد (1413ق)، أحکام النساء، 1جلد، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، چاپ اول.
34. ــــــــــ (1413ق)، المقنعة، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، چاپ اول.
35. موذنی بیستگانی، حمید و مختاری افراکتی، نادر و سالارزهی، امیرحمزه (1399)، «واکاوی حکم حج در فرض حصر تحصیل زاد و راحله با پرداخت بهای بیش از معمول»، پژوهشنامه حج و زیارت، انتشار آنلاین.
36. ــــــــــ (1398)، «مفهوم‌شناسی استطاعت در فرض عدم حاجت به راحله»، پژوهشنامه حج و زیارت، دوره 4، شماره 1، بهار و تابستان، ص7ـ28.
37. یزدی، سیدمحمدکاظم (1428ق)، العروة الوثقی مع تعلیقات الفاضل، جلد دوم، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار:، چاپ اول.
38. ــــــــــ (1428ق)، العروة الوثقی مع التعلیقات، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب٧، چاپ اول.
39. ــــــــــ (1419ق)، العروة الوثقی (المحشّی)، جلد چهارم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.