دکترای مدرسی معارف اسلامی گرایش تاریخ و تمدن و مدرس دانشگاه معارف اسلامی
چکیده
با ضعف دستگاه خلافت عباسی که در پی سلط ترکان شروع شد و به عصر دوم عباسی شناخته می‌شود، برخی از خاندان‌های ایرانی مانند طاهریان و صفاریان که موفق به تشکیل دولت در ایران شده بودند، به مناصبی چون عمل الحرمین دست یافتند و اقداماتی در حرمین انجام دادند. کسانی نیز در این مدت عهده‌دار قضاوت شدند و برخی نیز به منصب شیخ حرم دست یافتند. افزون بر آنان در عصر اول عباسی نیز برخی ایرانیان صاحب‌منصب در دستگاه خلافت، مانند حسن بن سهل، با حرمین ارتباط داشته و در تحولات آن مؤثر بوده‌اند. این مقال بر آن است تا به شناسایی این افراد انگشت‌شمار در بازه زمانی سال‌های 132ـ334 قمری، و مناصبی که در حرمین عهده‌دار آن بوده‌اند و نیز اقدامات آنان در این کانون‌های معنوی مسلمانان بپردازد. روش این تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی و گردآوری اطلاعات مستندمحور است. برآیند تحقیق حاکی از آن است که در عصر دوم عباسی در مقایسه با عصر اول، افراد شاخصی از ایرانیان به مناصبی در حرمین دست یافتند و منشأ برخی اقدامات در این کانون‌های معنوی شدند. اما در عصر اول که خلفای عباسی اقتدار داشتند، حتی‌الامکان از سپردن مناصب جز به خویشاوندانشان دریغ می‌کردند.
)