تحلیلی بر عوامل تأثیر گذار بر مناسبات صفویان با اشراف حجاز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه تاریخ پژوهشکده حج و زیارت

چکیده

چکیده
همزمان با حکومت صفویه(حک:907_1148ق.)در ایران، در حرمین شریفین، اشراف (سادات حسنی و حسینی) از سده های پیش امارت داشتند. روابط صفویه با این دو کانون معنوی و امارت اشراف حاکم بر آنها، هم به دلایل مذهبی و هم استقلال نسبی اشراف و نیز به دلیل مسأله حج، اجتناب ناپذیر بود. به رغم وجود زمینه ها برای توسعه مناسبات از جمله همسویی مذهبی برخی از خاندان اشراف با صفویه و نیز تلاش صفویان برای توسعه مناسبات، روابط میان آنان چندان گسترده نبود که می توان آن را متأثر از تحولات سیاسی نظامی، تنش و رقابت میان عثمانی و صفویان و سیادت عثمانی بر حرمین دانست. در این جستار مناسبات صفویه با اشراف حاکم بر حجاز و عوامل تأثیر گذار در این عرصه مورد بررسی قرار می گیرد. فرضیه تحقیق حاضر این است که وابستگی اقتصادی اشراف حجاز به دولت عثمانی و قدرتمندی این دولت در مقایسه با صفویه که می توانست به حفظ موجودیت سیاسی و تداوم امارت اشراف بینجامد، سیاست آنان را همسو با عثمانی ساخته بود. هدف این تحقیق که به صورت کتابخانه ای انجام شده، شناسایی عوامل مؤثر بر روابط سیاسی صفویان با اشراف حاکم بر حجاز و سیر مناسبات آنان با یکدیگر است. ازدیدگاه این مقاله مهمترین عامل خارجی مؤثر بر روابط آنان، عثمانی بود که ادعای خلافت نیز داشت و مهمترین عامل داخلی برای اشراف، تأمین نیازمندی های مادی و بهره مندی از حمایت های دولتهای قدرتمند بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1. ابن بزاز توکلی، صفوة الصفا، به اهتمام احمد بن کریم تبریزی، بمبئی، 1328 ق.
2. ابن تغری بردی یوسف، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، قاهره، به کوشش شلتوت و دیگران، وزارة الثقافة و الارشاد القومی، 1392ق.
3. ابن حوقل، ابو القاسم محمد بن حوقل النصیبی، صوره الارض، بیروت، دار صادر، 1938م.
4. ابن شدقم حسینی، ضامن، تحفه الازهار، به کوشش جبوری، تهران، میراث، 1420ق.
5. ابن فرحون عبدالله بن محمد(م.769ق.)، تاریخ المدینة المنوره(نصیحه المشاور و تعزیه المجاور)، به کوشش شکری، بیروت، دار الارقم، بی تا.
6. ابن فهد المکی عبدالعزیز (م.920ق.)، غایة المرام باخبار سلطنة البلد الحرام به کوشش شلتوت، السعودیه، جامعة القری، 1409ق.
7. ابن فهد مکی جار الله محمد، نیل المنی بذیل بلوغ القری، به کوشش الهیله، الفرقان، 1420ق.
8. ابن کثیر دمشقی اسماعیل بن عمر (م.774ق.)، البدایه و النهایه، بیروت، دار الفکر، 1407ق.
9. ابن مجاور یوسف، تاریخ المستبصر، به کوشش ممدوح حسن، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه، 1996م.
10. احمد یاقی، اسماعیل، دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال، اسماعیل احمد یاقی، ترجمه رسول جعفریان، قم، پزوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1379..
11. اسکندربیک ترکمان، تاریخ عالم آرای عباسی، ج1، زیر نظر ایرج افشار، چ3، امیر کبیر، 1382.
12. افندی اصفهانی عبد الله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، به کوشش حسینی و مرعشی، قم، خیام، 1401ق.
13. افوشته ای نطنزی‏، محمود بن هدایت الله، نقاوة الآثار فی ذکر الاخیار فی تاریخ الصفویه، چ 2، تحقیق احسان اشراقی‏، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1373.
14. آقا بزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دار الاضواء، 1403ق.
15. آقا بزرگ تهرانی (م.1389ق.)، طبقات اعلام الشیعه، قم، اسماعیلیان، بی تا.
16. باسورث، ادمون لیفورد، سلسله‌های اسلامی جدید راهنمای گاه شماری و تبارشناسی، ترجمه فریدون بدره ای، تهران، مرکز باستان شناسی اسلام و ایران، 1381ش.
17. البکری، بکر بن عبد الله، معجم ماستعجم، به کوشش مصطفی السقاء، بیروت، عالم الکتب، 1403ق.
18. بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دار الهلال، 1988.
19. بیات، عزیز الله، تاریخ تطبیقی ایران با کشورهای جهان، تهران، امیر کبیر.
20. پیر نیا حسن و عباس اقبال، تاریخ ایران از آغاز تا انقراض سلسله قاجاریه، تهران، خیام، 1380ش.
21. تاریخ ایران کمبریج دوره صفویان، ترجمه یعقوب آژند، تهران، جامی، 1380.
22. جعفری، محمد رضا، فرهنگ فشرده انگلیسی فارسی.
23. جعفریان رسول، مقالات تاریخی، قم، دلیل ما، 1387 ـ 1388ش.
24. جعفریان رسول، مناسبات اصفهان و حجاز، فصلنامه میقات حج، ش39، 1381.
25. جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، قم، مشعر، 1386ش؛
26. جعفریان، رسول، صفویه در عرصه دین، سیاست و فرهنگ، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1389.
27. حسن پیرنیا و عباس اقبال آشتیانی، تاریخایرانازآغازتاانقراضسلسلهقاجاریه ، تهران، خیام، 1380ش.
28. خوشوقت، عزیز، اطلس تاریخ اسلام، تهران، تکا، 1389ش.
29. دانشنامه حج و حرمین شریفین، پژوهشکده حج و زیارت، ج2، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری مشعر، 1392.
30. دوغان، اسرا، تاریخ حجگزاری ایرانیان، تهران، مشعر، 1389ش.
31. دوغان، اسرا، حج و مناسبات ایران و عثمانی در قرن 13 و 14، اسرا دوغان، دانشگاه تهران،
32. دهخدا علی اکبر و دیگران، لغت نامه، مؤسسه لغت نامه و دانشگاه تهران، 1373.
33. زینی دحلان احمد (م.1304ق.)، خلاصة الکلام فی بیان امراء البلد الحرام، مصر، المطبعة الخیریه، 1305ق
34. السباعی احمد (م.1404ق.)، تاریخ مکه از آغاز تا پایان دولت شرفای مکه، ترجمه: جعفریان، تهران، مشعر، 1385ش.
35. سنجاری علی بن تاج الدین (م.1125ق.)، منائح الکرم، به کوشش المصری، مکه، جامعة ام ‏القری، 1419ق؛
36. شاردن، شوالیه شاردن، سفرنامه، ترجمه یغمایی، تهران، توس، 1374.
37. الشرتونی اللبنانی، اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، تهران، دار الاسوه، 1416ق.
38. شریف الحسنی، محمد بن علی، العقود الؤلؤیه، قاهره، مکتبة مدبولی، 1415ق.
39. شوشتری قاضی نورالله (م.1019ق.)، مجالس المؤمنین، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه، 1365ش؛
40. شیخ حسین، سلسلهالنسبصفویه، برلین، چاپخانه ایرانشهر، 1344ق.
41. طقوش محمد سهیل، تاریخ الدوله الصفویه، بیروت، دارالنفائس، 1430ق.
42. عارف عبد الغنی، تاریخ امراء مکه المکرمه، دمشق، دار البشائر، 1413ق.
43. عبدالباسط بدر، التاریخ الشامل للمدینة المنوره، مدینه، 1414ق؛
44. عبدالقادر انصاری (م.977ق.)، الدرر الفرائد المنظم، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1422ق
45. العصامی المکی، عبدالملک بن حسین (1419ق)، سمط النجوم العوالی فی انباء الاوائل و التوالی، به کوشش عادل احمد و معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق.
46. عمید، حسن، فرهنگ عمید، چ5، امیر کبیر، تهران، 1375ش.
47. قاسمی حسینی گنابادی‏، شاه اسماعیل نامه، تحقیق جعفر شجاع کیهانی، تهران‏، فرهنگستان زبان وادب فارس
48. قاضی احمد بن شرف الدین حسینی، خلاصه التواریخ، به کوشش اشرافی، دانشگاه تهران، 1383ش.
49. قاضی احمد تتوی و آصف خان قزوینی‏، تاریخ الفی، به کوشش، غلام رضا طباطبایی مجد، تهران، علمی، 1382ش.
50. قلقشندی، احمد (م.821ق.)، صبح الاعشی، به کوشش زکار، دمشق، وزارة الثقافه، 1981م.
51. کحاله عمر رضا، جغرافیة شبه جزیرة العرب، به کوشش احمد علی، قاهره، مکتبة النهضة الحدیثه، 1384ق.
52. الکردی، محمد طاهر، التاریخ القویم به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق؛
53. لاکهارت لارنس، انقراض سلسله صفویه، ترجمه اسماعیل دولتشاهی، تهران، علمی فرهنگی، 1379ش.
54. محسن الامین، اعیان الشیعه، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعارف، 1403ق.
55. مدیرس، عبد الرحمن، المدینه المنوره فی العصر المملوکی، ریاض، مرکز الملک فیصل للبحوث و الدراسات الاسلامیه.
56. معتمد السلطنه، محمد حسنخان، تاریخ منتظم ناصری، به کوشش رضوانی، تهران، دنیای کتاب، 1367ش.
57. مونس حسین، تاریخ قریش، جده، الدار السعودیه، 1408ق.
58. نوایی، عبدالحسین، اسناد و مکاتبات سیاسی ایران، از سال 1105 تا 1135 ق، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی‏، 1363ش.
59. وحید قزوینی‏، میرزا محمد طاهر، تاریخ جهان آرای عباسی، تصحیح، سید سعید میر محمد صادق‏، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383.
60. یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، 1995م.