سطح 3 حوزه علمیه قم و دکترای دانشگاه ادیان و مذاهب
چکیده
در فرضی که مکلف هزینه حج را دارد، ولی دینی بر ذمه اوست، آیا این دین در صورت‌های مختلف (مانند حلول، مطالَب بودن، تأجیل و عدم آنها) مانع از وجوب حج است یا خیر؟ این فرض از لحاظ فقهی باید به صورت دقیق بررسی شود. نگارنده در این مقاله تلاش کرده که به روش توصیفی ـ تحلیلی به این مسئله پاسخ دهد و بعد از بررسی اقوال فقها در این زمینه، جمع‌بندی و نتیجه‌گیری کند. اقوال مذکور بدین شرح است:
مانعیت دَین بهصورت مطلق؛ 2. عدم مانعیت، مگر با حلول و مطالبه؛ 3. مانعیت، مگر با مهلت‌دار بودن بدهی؛ 4. مانعیت مگر در صورت وثوق به تمکن؛ 5. تخییر بین ادای حج و ادای دین؛ 6. تقدیم ادای دین.
با استناد به روایات و سایر ادله تفصیلی، قول دوم و چهارم با اصلاحاتی پذیرفته، و بقیه اقوال رد شده است. علاوه بر این به واسطه بحث واژه‌شناختی لفظ استطاعت، به راهکار بهتری برای حل مسئله اشاره شده است که عبارت است از رجوع به معنای لغوی و عرفی استطاعت. در این صورت فروع مرتبط با موضوع استطاعت با سهولت بیشتری روشن خواهد شد.
روحانی، سیدمحمد (1419ق)، المرتقی إلی الفقه الأرقی، تهران، مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیة (دارالجلی).
سبزواری، سیدعبدالأعلی (1413ق)، مهذب الأحکام، بیروت، مؤسسه المنار، چاپ چهارم.
شاهرودی، سیدمحمود (1436ق)، بحوث فی الفقه، کتاب الحج، قم، مؤسسه الفقه و معارف اهل‌البیت:، چاپ اول.
شهید اول، محمد بن مکی (1417ق)، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
طریحی، فخرالدین (1416ق)، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم.
طوسی، محمد بن حسن (1375ق)، الإقتصاد الهادی إلی طریق الرشاد (للشیخ الطوسی)، تهران، انتشارات کتابخانه جامع چهل‌ستون، چاپ اول.
ــــــــــ (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، ج اول، تهران، المکتبة المرتضویه لأحیاء الآثار الجعفریه، چاپ سوم.
عاملی، یاسین عیسی (1413ق)، الإصطلاحات الفقهیة فی الرسائل العملیة، لبنان، دارالبلاغة للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول.
علامه حلی، حسن بن یوسف (1412ق)، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول.
ــــــــــ (1408ق)، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
ــــــــــ (1410ق)، إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ــــــــــ (1414ق)، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت:، چاپ اول.
ــــــــــ (بی‌تا)، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة (ط ـ الحدیثة)، قم، مؤسسه امام صادق7، چاپ اول.
فاضل لنکرانی، محمد (1429ق)، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار:.
ــــــــــ (1424ق)، ایضاح الکفایه، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار:.
فاضل هندی، محمد بن حسن (1416ق)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی (ط ـ الإسلامیة)، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم.
ماوردی البصری، علی بن محمد (بی‌تا)، الحاوی الکبیر فی الفقه الامام الشافعی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
محقق حلی، جعفر بن حسن، (بی‌تا)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن (1427ق)، ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد، قم، مؤسسه آل‌البیت:.
مرتضی زبیدی، محمد بن محمد (1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (1403ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
موسوی عاملی، محمد بن علی (1411ق)، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، قم، مؤسسه آل البیت:، چاپ اول،
نجفی، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
نراقی، احمد بن محمد مهدی (1415ق)، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسه آل‌البیت:.
یزدی، سیدمحمدکاظم (1419ق)، العروه الوثقی (المحشی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
ــــــــــ (1409ق)، العروة الوثقی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
)
