بین واجبات، پرداختن به احکام حج و فروع آن به جهات مختلف اهمیت بسیار بالایی دارد. در این نوشتار با شیوه مطالعه کتابخانه ای به مسئله تسویف، یکی از مسائل مهم بحث حج، پرداخته ایم. اینجا سؤال اساسی این است: آیا مکلف می تواند پس از تحقق استطاعت، حج را در سال استطاعت رها کند و در سال های بعد به ادای آن اهتمام ورزد یا بر او لازم است در همان سال استطاعت حج را به جا آورد؟ نظر مشهور فقها این است که تسویف جایز نیست. هرچند در مسئله محل بحث ادله مختلفی می توان آورد، به جهت اهمیت روایت و تعدد طوائف آن به صورت خاص روایات جواز و عدم جواز از لحاظ سند و متن را به دقت بررسی می کنیم و در نهایت به فوریت ادای حج در سال استطاعت می رسیم. خصوصیت بارز این نوشته جمع آوری ادله روایی به صورت کامل و پرداختن به آنهاست.
خمینی، سید روح الله (بی تا)، تحریرالوسیلة ، قم، دارالعلم، چاپ اول.
خویی، سیدابوالقاسم (۱۴۱۰ق)، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، قم، دفتر آیة الله العظمی الخوئی، چاپ اول.
ـــــــــــــــــــ (۱۴۱۶ق)، معتمد العروة الوثقی ، تقریر سید رضا موسوی خلخالی، قم، دار العلم، چاپ دوم.
دهخدا، علی اکبر (۱۳۷۷ش) لغت نامه دهخدا، تهران، مؤسسه دهخدا.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۱۲ق)، مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت، دار القلم- الدارالشامیة، چاپ اول.
روحانی، سیدمحمد (۱۴۱۹ق)، المرتقی إلی الفقه الأرقی- کتاب الحج ، تقریر سید عبدالصاحب حکیم، تهران، دار الجلی، چاپ اول.
سبزواری، سید عبدالاعلی (۱۴۱۳ق)، مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام ، قم ، المنار، چاپ چهارم.
شهید اول، محمد بن مکی (۱۴۲۳ق)، رسائل الشهید الأول، قم، بوستان کتاب، چاپ اول.
شهید ثانی، زین الدین بن علی (۱۴۱۰ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، شرح سید محمد کلانتر، قم، داوری ، چاپ اول.
ــــــــــــــــــــــــــــ (۱۴۱۳ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام ، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة ، چاپ اول.
شیخ صدوق، محمد بن علی (۱۳۷۸ق)، عیون أخبار الرضا۷، تحقیق مهدی لاجوردی، تهران، جهان، چاپ اول.
ــــــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۵ق)، علل الشرائع، قم، داوری، چاپ اول.
ــــــــــــــــــــــــــ (۱۴۱۳ق)، من لا یحضره الفقیه ، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم.
صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد (۱۴۱۴ق)، المحیط فی اللغة، تحقیق محمدحسن آل یاسین، بیروت، عالم الکتب، چاپ اول.
صاحب جواهر، محمد بن حسن (۱۴۰۴ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام ، تحقیق عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
صیمری، مفلح بن حسن (۱۴۰۸ق)، تلخیص الخلاف و خلاصة الاختلاف- منتخب الخلاف ، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول.
طباطبائی کربلائی، علی بن محمدعلی (۱۴۱۸ق)، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، تحقیق محمد بهره مند و محسن قدیری و کریم انصاری و علی مروارید ، قم، آل البیت:، چاپ اول.
طبرسی، فضل بن حسن (۱۴۱۰ق)، المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف ، تحقیق کاظم مدیرشانه چی و دیگران، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة ، چاپ اول.
طوسی، محمد بن حسن (۱۳۸۷ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة ، تحقیق سید محمدتقی کشفی ، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة ، چاپ سوم.
ـــــــــــــــــــــ (۱۳۹۰ق)، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار ، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول.
ـــــــــــــــــــــ (۱۴۰۷ق/الف)، الخلاف ، تحقیق علی خراسانی و سیدجواد شهرستانی و مهدی طه نجف و مجتبی عراقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
ـــــــــــــــــــــ (۱۴۰۷ق/ب)، تهذیب الأحکام، تحقیق حسن الموسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم.
ـــــــــــــــــــــ (۱۴۲۷ق)، رجال الشیخ الطوسی، تحقیق جواد قیومی اصفهانی ، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم.
عروسی حویزی، عبد علی بن جمعة (۱۴۱۵ق)، تفسیر نور الثقلین، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم.
علامه حلی، حسن بن یوسف (۱۴۱۲ق)، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب ، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول.
ـــــــــــــــــــــــــــ (۱۴۱۳ق)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة ، قم، انتشارات اسلامی، چاپ دوم.
ـــــــــــــــــــــــــــ (۱۴۱۴ق)، تذکرة الفقهاء، قم، آل البیت:، چاپ اول.
ـــــــــــــــــــــــــــ (۱۴۲۰ق)، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، تحقیق ابراهیم بهادری ، قم، امام صادق۷، چاپ اول.
علم الهدی، علی بن حسین (۱۳۸۷ق)، جمل العلم و العمل ، نجف اشرف، الآداب ، چاپ اول..
ــــــــــــــــــــــــ (۱۴۱۷ق)، مسائل الناصریات ، تحقیق مرکز پژوهش و تحقیقات علمی، تهران، رابطة الثقافة و العلاقات الإسلامیة، چاپ اول.
علوی عاملی، سیداحمد (۱۳۹۹ق)، مناهج الأخیار فی شرح الإستبصار، قم، اسماعیلیان، چاپ اول.
عمید، حسن (۱۳۸۱ش) فرهنگ لغت عمید، تهران، امیرکبیر، چاپ اول.
فاضل لنکرانی (۱۴۱۸ق)، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة- الحج ، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، چاپ دوم.
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (۱۴۲۵)، کنز العرفان فی فقه القرآن ، قم، مرتضوی ، چاپ اول.
فاضل هندی، محمد بن حسن (۱۴۱۶ق)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام ، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
فراهیدی، خلیل بن احمد (۱۴۰۹ش)، کتاب العین، قم، هجرت، چاپ دوم.
قمی، علی بن ابراهیم (۱۳۶۳ش)، تفسیر القمی، تحقیق طیب موسوی جزایری، قم، دار الکتاب، چاپ سوم.
قمّی، سید حسن، (۱۴۱۵)، کتاب الحج ، قم، باقری، چاپ اول.
کشی، محمد بن عمر (۱۳۴۸ش)، رجال الکشی(اختیار معرفة الرجال )، تحقیق حسن مصطفوی، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول.
کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷ق)، الفروع منالکافی، تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
محقق حلی، جعفر بن حسن (۱۴۰۸ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام ، تحقیق عبدالحسین محمد علی بقال، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم.
محقق سبزواری (۱۴۲۷ق)، ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد ، قم، آل البیت:، چاپ اول.
محقق کرکی، علی بن حسین (۱۴۰۹ق)، رسائل المحقق الکرکی ، تحقیق محمد حسون، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی و دفتر نشر اسلامی، چاپ اول.
مدنی کاشانی، رضا (۱۴۱۱ق)، براهین الحج للفقهاء و الحجج ، کاشان، مدرسه علمیه آیة الله مدنی کاشانی، چاپ سوم.
مصطفوی، حسن (۱۴۳۰ق)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، قاهره، لندن، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، چاپ سوم.
مظفر، محمدحسن (۱۳۷۸ق)، الدرر الفوائد فی شرح القواعد یا کتاب الحج من شرح القواعد، نجف، النعمان، چاپ اول.
معین، محمد (۱۳۶۳ش)، فرهنگ فارسی معین، تهران، امیرکبیر، چاپ اول.
مغنیه، محمدجواد (۱۴۲۱ق)، فقه الإمام الصادق۷، قم، انصاریان ، چاپ دوم.
مفید، محمد بن محمد (۱۴۱۳ق)، المقنعة ، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، چاپ اول.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، (۱۴۰۳ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان ، تصحیح آقامجتبی عراقی و علی پناه اشتهاردی و آقاحسین یزدی اصفهانی ، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
موسوی خوانساری، سیداحمد (۱۴۰۵ق)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع ، تحقیق علی اکبر غفاری ، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم.
موسوی عاملی، محمد بن علی (۱۴۱۱ق)، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام ، بیروت، آل البیت:، چاپ اول.
نجاشی، احمد بن علی (۱۴۰۷ق)، رجال النجاشی، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول.
نراقی، احمد بن محمدمهدی (۱۴۱۵ق)، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، آل البیت:، چاپ اول.
۶۹. یزدی، محمدکاظم (۱۴۰۹ق)، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی، بیروت، الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم.
مقالات
حق جو، عبدالحجت (۱۴۰۰ش)، «بررسی لزوم یا عدم لزوم استطاعت مالی در صورت فقدان استطاعت غیر مالی در حج»، فقه و اجتهاد، ش۱۶، پاییز و زمستان ۱۴۰۰، ص ۷۹-۱۰۶.
)