1
استادیار پژوهشکده زنان دانشگاه الزهرا (س)،تهران، ایران
2
دانشجوی کارشناسی ارشد فقه و حقوق خانواده ، دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران
چکیده
مسئله حضور یا عدم حضور بانوان در فعالیتهایسیاسی و اجتماعی، از مسائل مناقشه‌برانگیزی است که از دیرباز محل بحث فقها بوده است. یکی از اینفعالیتها حضور بانوان در پیادهرویاربعین است. در اینزمینهبهطورکلیمیتوانآرای فقها را به سه دسته تفکیک کرد: گروهی حضور بانوان را در راهپیماییاربعین حرام می‌دانند. در مقابل، گروهی قائل به جواز حضور بانوان در این مراسم، و دسته سوم قائل به رجحان حضور بانوان در پیادهرویاربعین هستند. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و بهصورتاسنادی، ادله قائلینسهدیدگاه را ارزیابی و نقد کرده است. یافته‌های پژوهش حاکی از این امر است که دلیل قاطع و خدشه‌ناپذیری بر عدم مشروعیت حضور بانوان در مراسم اربعین در دست نیست. همچنیندلایلی وجود دارد که جواز را بهعنوان حکم اولیتأییدمیکند. نتیجهاینکه در صورت عروض عناوینثانوی بر حضور زنان در راهپیماییاربعین همچون وقوع در مفسده، حکم ثانوی، حرمت است و در صورت عروض عنوان ثانوی همچون وجوب حفظ عزت مسلمانان و جامعه مسلمانان وزندهنگهداشتن مکتب امام حسین(ع)، حکم ثانوی، رجحان حضور بانوان در راهپیمایی است و این رجحان در شرایطی ممکن است تا حد ضرورت و وجوب کفاییپیشروی کند
انصاری، مرتضی بن محمدامین (۱۴۱۴ق)، رسائل فقهیة، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول.
پاکنیا تبریزی، عبدالکریم (۱۳۸۸)، «پیام اربعین در زیارت اربعین»، مبلغان، شماره ۱۲۴، دی و بهمن.
پرویش، محسن (۱۳۹۸)، «بررسی ظرفیتهای تمدنسازی در جهان اسلام با تکیه بر پیادهروی اربعین»، تمدن اسلامی و دینپژوهی، شماره ۲، بهار.
توجهی، عبدالعلی و حقمحمدی، زهرا (۱۳۹۰)، «فعالیتهای اجتماعی زن و تزاحم آن با حقوق زوج با تأکید بر اندیشههای امام خمینی»، پژوهشنامه متین، شماره ۵۲، پاییز.
جناتی، محمدابراهیم (۱۳۷۰)، منابع اجتهاد، تهران، کیهان، چاپ اول.
جوهری، اسماعیل بن حماد (۱۴۰۴ق)، الصحاح؛ تاج اللغة وصحاح العربیة، بیروت، دارالعلم الملایین، چاپ سوم.
حر عاملی، محمد بن حسن (۱۴۰۹ق)، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، موسسة آلالبیت:، چاپ اول.
ــــــــــــ (۱۴۱۲ق)، هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة ـ منتخب المسائل، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول.
حمیری، محمد بن حسن (۱۴۱۳ق)، قرب الاسناد، قم، مؤسسة آلالبیت:.
خمینی، سیدروحالله (۱۳۸۹)، صحیفه، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی=.
خوئی، سیدابوالقاسم (۱۳۹۰)، معجم رجال الحدیث، بیروت، مرکز نشر الثقافة الاسلامیة فی العالم.
ربیع نتاج، سیدعلیاکبر و روحاللهزاده اندواری، عالیه (۱۳۸۹)، «حضور زن در جامعه از دیدگاه قرآن و روایات»، پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم، شماره ۶، بهار.
زارع خورمیزی، محمدرضا (۱۳۹۲)، «اربعینهای خونین؛ نگاهی به برخی از حملات خونین به مراسم اربعین در دوره معاصر»، فرهنگ زیارت، شماره ۱۹و۲۰، دی.
سبحانینیا، محمدتقی (۱۳۹۷)، «تحقیقی درباره اربعین حسینی»، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره ۶، تابستان.
شافعی، احمد بن علی بن حجر ابوالفضل العسقلانی (۱۳۷۹)، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت، دارالمعرفة.
شوشتری، شیخجعفر (۱۳۹۰)، ترجمه خصائص الحسین ومزایا المظلوم، تهران، چاپ چهارم.
شوکانی یمنی، محمد بن علی (۱۴۱۳ق)، نیل الاوطار شرح منتقی الاخبار، مصر، دارالحدیث، چاپ اول.
شهید اول، محمد بن مکی (۱۴۱۹ق)، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، قم، مؤسسه آلالبیت.
طوسی، محمد بن حسن (۱۴۰۷ق)، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم.
عاملی، سعیدرضا (۱۳۹۶)، «راهپیمایی اربعین حسینی؛ ظرفیتها، چالشها، نمادها و معانی»، مرکز پژوهشی سیاستهای فضای مجازی دانشگاه تهران، اسفند.
عجلونی جراحی، اسماعیل بن محمد (۱۳۵۱)، کشف الخفاء ومزیل الالباس عما اشتهر من الاحادیث علی السنة الناس، قاهره، مکتبة القدسی.
عندلیب همدانی، علی (۱۳۸۷)، «ضرورت بحث از اربعین»، پایگاه جامع امامزادگان و بقاع متبرکه ایران اسلامی، بهمن و اسفند.
فاضل مقداد، مقداد بن عبداللّه (۱۴۲۵ق)، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم، انتشارات مرتضوی، چاپ اول.
فاضل، محمد (۱۳۸۶)، «تحلیل مبنای تاریخی اربعین حسینی»، رواق اندیشه، شماره ۱، فروردین.
فخار طوسی، جواد (۱۳۸۸)، دراسة فقهیة مقارنة حول الدفاع عن البلدان الاسلامیه، قم، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.
فیاض، کابلی، محمداسحاق (۱۴۲۶ق)، المسائل المستحدثة، کویت، مؤسسه مرحوم محمد رفیع حسین، چاپ اول.
فیض کاشانی، محمد بن شاهمرتضی (بیتا)، مفاتیح الشرائع، قم، کتابخانه آیتالله مرعشینجفی، چاپ اول.
قاضی طباطبایی، سیدمحمدعلی (۱۳۸۳)، تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهدا۷، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد.
قربانیسپهر، آرش (۱۳۹۸)، «بررسی و تحلیل جایگاه پیادهروی اربعین در افزایش وزن ژئوپلیتیکی شیعیان در مناسبات جهانی»، اسلام و ارتباطات میان فرهنگی، پاییز و زمستان.
قمی، علی بن ابراهیم (۱۴۰۴ق)، تفسیر قمی، قم، دارالکتاب.
کاشانی، حبیبالله بن علی مدد (۱۴۰۴ق)، تسهیل المسالک إلی المدارک، قم، موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت:.
کفعمی، ابراهیم بن علی (۱۴۰۵ق)، المصباح (جنة الأمان الواقیة و جنة الایمان الباقیة)، قم، دار الرضی (زاهدی)، چاپ دوم.
کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷ق)، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم.
متقی هندی، علی بن حسامالدین (۱۴۱۳ق)، کنز العمال فی سنن الاقوال والافعال، بیروت، مؤسسة الرساله.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (۱۴۰۴ق)، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ دوم.
ــــــــــــ (۱۴۱۰ق)، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الطبع والنشر، چاپ اول.
مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی (۱۴۱۴ق)، لوامع صاحبقرانی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
محدث نوری، میرزاحسین (۱۳۷۸)، آداب زیارت، تصحیح و تحقیق محمدحسین صفاخواه و عبدالحسین طالعی، تهران، ابرون.
محقق ثانی، علی بن حسین (۱۴۱۴ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسة آلالبیت:.
محقق حلی، جعفر بن حسن (۱۴۰۳ق)، الاجتهاد والتقلید (معارج الأصول)، قم، مؤسسة آلالبیت:، چاپ اول.
محقق سبزواری، سیدعبدالأعلی (۱۴۱۳ق)، مهذّب الأحکام فی بیان الحلال والحرام، قم، مؤسسة المنار، چاپ چهارم.
محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن (۱۲۴۷)، ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد، قم، مؤسسة آلالبیت:، چاپ اول.
مطهری، مرتضی (۱۳۸۷)، مسئله حجاب، تهران، صدرا، چاپ هشتادم.
ــــــــــــ ، (بیتا)، فقه و حقوق (مجموعه آثار)، قم، بینا.
مظفر، محمدرضا (۱۳۹۰)، اصول فقه، به کوشش محسن غرویان و علی شیروانی، قم، دارالفکر، چاپ دوازدهم.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (بیتا)، زبدة البیان فی أحکام القرآن، تهران، المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة.
مکارم شیرازی، ناصر (۱۴۲۷ق)، دائرةالمعارف فقه مقارن، قم، مدرسه امام علی بن ابیطالب۷، چاپ دوم.
ملکی تبریزی، جواد بن شفیع (۱۳۹۴)، المراقبات، تهران، علویون، چاپ هشتم.
منتظری نجفآبادی، حسینعلی (۱۴۰۹ق)، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه محمود صلواتی، قم، مؤسسه کیهان.
موسوی بجنوردی، سیدحسن بن آقابزرگ (۱۴۱۹ق)، القواعد الفقهیة، قم، الهادی.
موسوی عاملی، سیدمحمد (۱۴۱۱ق)، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة آلالبیت:، چاپ اول.
نراقی، احمد بن محمدمهدی (۱۴۱۵ق)، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، قم، مؤسسة آلالبیت:، چاپ اول.
نوری، حسین بن محمدتقی (۱۴۰۸ق)، مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آلالبیت:، چاپ اول.
نیشابوری، مسلم بن حجاج (۱۳۳۴)، صحیح مسلم، استانبول، دارالطباعة العامره.
واقدی، محمد بن عمر (۱۴۰۹ق)، المغازی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
وجدانی فخر، قدرتالله (۱۴۲۶ق)، الجواهر الفخریة فی شرح الروضة البهیة، سماء قلم، چاپ دوم.
هدایتنیا، فرجالله (۱۳۹۶)، «تأمّلی بر نظریه خانهنشینی زن در فقه اسلامی»، مطالعات راهبردی زنان (کتاب زنان سابق)، شماره ۷۶، تابستان.
هلالی، سلیم بن قیس (۱۴۱۸ق)، اسرار آل محمد۷، اسماعیل انصاری زنجانی خوئینی، قم، نشر الهادی.
یوسفیان، زهرا (۱۳۹۴)، «بررسی عرصههای حضور زنان در دوره حکومت امام علی۷»، نامه جامعه، شماره ۱۱۶، زمستان.
)