جایگاه و آئین زیارت بقیع در سنت معصومین(ع) (از پیامبر(ص) تا امام رضا(ع))

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت

چکیده

بقیع به عنوان آرامستان تاریخی مسلمانان و محل دفن صحابه بزرگ پیامبر از اهمیت خاصی برخوردار است. تأکید رسول خدا(ص) و اقدام عملی آن حضرت بر حضور در بقیع و زیارت قبرهای آن موجب اهتمام مسلمانان به تکریم و زیارت مدفونان در بقیع در طول قرون اسلامی بوده است. این مقاله، که به روش توصیفی‌ـ تحلیلی سامان یافته است، در پاسخ به این سؤال است که «بقیع و زیارت آن در سنت معصومین: از زمان پیامبر(ص) تا امام رضا(ع) چه جایگاهی داشته است» علت انتخاب این بازه زمانی حضور ائمه اطهار: در مدینه و بازتاب سنت آنان درباره بقیع و زیارت آن است. برآیند مقاله حاکی از آن است که رسول خدا(ص)، و دیگر معصومان اهتمام خاصی به بقیع و زیارت آن داشته‌اند. آنان افزون بر ذکر فضیلت زیارت بقیع، نسبت به تکریم مدفونان در آن نیز اقدام عملی داشته‌اند. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة الله (1378ق). شرح نهج البلاغة، تحقیق محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه.
  2. ابن ابی‌شیبه، عبدالله بن محمد (1409ق). المصنّف فی الاحادیث و الآثار، دار‌الفکر.
  3. ابن اثیر جزری، علی بن محمد (1409ق). اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار‌الفکر.
  4. ابن براج، عبد العزیز بن نحریر (1406ق). المهذب، قم، نشر اسلامی.
  5. ابن جبیر، محمد بن احمد (1986م). رحلة ابن جبیر، بیروت، دار مکتبة الهلال.
  6. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (1415ق). الاصابة فی تمییز الصحابة، بیروت، دار‌الکتب العلمیه.
  7. ــــــــــــ (بی‌تا). فتح الباری شرح صحیح البخاری، شرح عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی و محب‌الدین خطیب، بیروت، دارالمعرفه.
  8. ابن حمزه طوسی، محمد بن علی (1419ق). الثاقب فی المناقب، قم، انصاریان.
  9. ابن حنبل، احمد بن محمد (بی‌تا). مسند الإمام احمد بن حنبل، بیروت، دار‌الصادر.
  10. ابن حیون، نعمان بن محمد (بی‌تا). شرح الاخبار، ج۲، بیروت، دارالمعروف.
  11. ابن سعد، محمد بن سعد (1410ق). الطبقات الکبری، بیروت، دار‌الکتب العلمیه.
  12. ابن شبه نمیری، عمر بن شبه (1410ق). تاریخ المدینة المنورة، قم، دار‌الفکر.
  13. ابن صباغ، علی بن محمد (1422ق). الفصول المهمة فی معرفة الأئمة، تحقیق دارالحدیث، قم، دار‌الحدیث.
  14. ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله (1412ق). الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی‌محمد بجاوی، بیروت، دار‌الجیل.
  15. ابن عساکر، علی بن حسن (1415ق). تاریخ مدینة دمشق، بیروت، دار‌الفکر.
  16. ابن عماد عکری، عبدالحی بن احمد (1406). شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت، دار ابن کثیر.
  17. ابن فارس، احمد بن فارس (1404ق). معجم مقاییس اللغة، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
  18. ابن قولویه قمی، جعفر بن محمد (1417ق). کامل الزیارات، قم، نشر الفقاهه.
  19. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1411ق). البدایة و النهایة فی التاریخ، بیروت، مکتبة المعارف.
  20. ابن ماجه، محمد بن یزید (1395ق). سنن ابن ماجة، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  21. ابن‌ منظور، محمّد بن مکرم (1414ق). لسان‌العرب، چاپ سوم، بیروت، دار صادر.
  22. ابن نجار، محمد بن محمد (1427ق). الدرة الثمینة فی اخبار المدینة، مرکز بحوث و دراسات المدینة المنوره.
  23. ابن هشام، عبدالملک بن هشام (بی‌تا). السیرة النبویة، تحقیق مصطفی السقاء و دیگران، بیروت، دار‌المعرفه.
  24. ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین (بی‌تا). مقاتل الطالبیین، بیروت، دار‌المعرفه.
  25. آذرنوش، آذرتاش (1391ش). فرهنگ معاصر عربی فارسی، تهران، نشر نی.
  26. اعتمادالسلطنه، حاج‌علی‌خان (1379ش). سفرنامه حاج علیخان، تهران، مشعر.
  27. امین، محسن (1403ق). اعیان الشیعه، بیروت، دار‌التعارف.
  28. ــــــــــــ (1382ق). کشف الإرتیاب، قم، مکتبة الحرمین.
  29. امینی، عبدالحسین (1386ق). الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب، بیروت، دار‌الکتاب العربی.
  30. بخاری، محمد بن اسماعیل (1401ق). صحیح البخاری، تحقیق عبدالعزیز بن عبدالله ‌بن ‌باز، بیروت، دار‌الفکر.
  31. بلاذری، احمد بن یحیی (1417ق). انساب الأشراف، تحقیق سهیل صادق زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار‌الفکر.
  32. بهوتی حنبلی، منصور بن یونس (1418ق). کشاف القناع عن متن الاقناع، بیروت، دار‌الکتب العلمیه.
  33. بیهقی، احمد بن حسین (1416ق). السنن الکبری، بیروت، دار‌الفکر.
  34. پورامینی، محمدامین (1394). بقیع در بستر تاریخ، ترجمه حسن سجادی‌پور، تهران، مشعر.
  35. جوادی آملی، عبدالله (1383). ادب فنای مقربان، قم، نشر اسراء.
  36. حافظ، علی (بی‌تا). فصول من تاریخ المدینة، جده، مکتبة الثقافه.
  37. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله (1411ق). المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دار‌الکتب العلمیه.
  38. حر عاملی، محمد بن حسن (1422ق). اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت، مؤسسة الأعلمی.
  39. موسوی بجنوردی، کاظم (1369ش). دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ‌اسلامی.
  40. ذهبی، محمد بن احمد (1413ق). سیر اعلام النبلاء، بیروت، الرساله.
  41. راغب اصفهانی، حسین بن محمّد (1412ق). المفردات فی غریب القرآن، چاپ اول، دمشق، بیروت، دار‌العلم، الدار‌ الشّامیه.
  42. رفعت‌پاشا، ابراهیم (بی‌تا). مرآت الحرمین، قاهره، المکتبه الثقافیة الدینیة.
  43. زمخشری، محمود بن عمر (1417ق). الفائق فی غریب الحدیث، بیروت، دار‌الکتب العلمیه.
  44. سمهودی، علی بن عبدالله (2006م). وفاء الوفا بأخبار دارالمصطفی، بیروت، دار‌الکتب العلمیه.
  45. شربینی، محمد (1377ق). مغنی المحتاج الى معرفة معانی الفاظ المنهاج، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  46. شرتوتی، سعید (1416ق). اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، قم، دار‌الأسوه.
  47. شرف‌الدین، عبدالحسین (1404ق). الإجتهاد و النص، قم، سیدالشهداء7.
  48. شریف رضی (1406ق). خصائص الأئمه، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیه.
  49. شریفی و سیدحسین زینالی (بی‌تا). کلمات الإمام الحسین، دارالمعروف.
  50. شیخ صدوق، محمد بن علی (1385ق). علل الشرائع و الأحکام، نجف، مکتبة الحیدریه.
  51. صنعانی، عبدالرزاق (1390). المصنف، به کوشش حبیب الرحمان الأعظمی، بیروت، المجلس العلمی.
  52. طبرانی، سلیمان بن احمد (1405ق). المعجم الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  53. طبرسی، فضل بن حسن (1415ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی.
  54. طریحی، فخرالدّین (1375ق). مجمع‌البحرین، چاپ سوم، تحقیق سیداحمد حسینی، تهران، کتابفروشی مرتضوی.
  55. طوسی، محمد بن حسن (1412ق). تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، بیروت، دار‌التعارف.
  56. ــــــــــــ (1404ق). رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، تحقیق سیدمهدی رجایی، قم، مؤسسة آل‌البیت لإحیاء التراث.
  57. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه (1373ش). تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان.
  58. عصامی مکی، عبدالملک بن حسین (1419ق). سمط النجوم، بیروت، دار‌الکتب العلمیه.
  59. غزالی، محمد (1989م). احیاء العلوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  60. فراهیدی، خلیل ‌بن احمد (1410ق). العین، چاپ دوم، قم، انتشارات هجرت.
  61. قاضی‌عسکر، سیدعلی (1386ش). تخریب و بازسازی بقیع به روایت اسناد، تهران، مشعر.
  62. قطب‌ راوندی، سعید بن هبةالله (بی‌تا). الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسة الامام الهادی7.
  63. قندوزی، سلیمان بن ابراهیم (1416ق). ینابیع المودة لذوی القربی، قم، دار‌الاسوه.
  64. کلینی، محمد بن یعقوب (1363ش). الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دار‌الکتب الاسلامیه.
  65. متقی هندی، علی بن حسام‌الدین (1419ق). کنز العمال، بیروت، دار‌الکتب العلمیه.
  66. مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی و مؤسسه الوفاء.
  67. محقق حلی، جعفر بن حسن (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، انتشارات اسماعیلیان.
  68. مسلم بن حجاج (1419ق). صحیح مسلم، تصحیح محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت، دار‌الفکر.
  69. مصطفوی، حسن (1374ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  70. مفید، محمد بن محمد (1413ق). کتاب المزار، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید.
  71. ــــــــــــ (بی‌تا). الإرشاد، مؤسسة آل البیت.
  72. مناوی، محمدعبدالرؤف (1415ق). فیض القدیر شرح الجامع الصغیر من احادیث البشیر النذیر، بیروت، دار‌الکتب العلمیه.
  73. نجفی، حافظ، «فضیلت بقیع و سیره پیامبر و اهل‌ بیت: و صحابه و تابعین»، فصلنامه علمی ـ ترویجی میقات حج، شماره 111، 1399ش.
  74. نسائی، احمد بن علی (1348ق). سنن النسائی، تحقیق صدقی جمیل العطار، بیروت، دار‌الفکر.
  75. نعمانی، محمد بن ابراهیم (1422ق). ابو زینب، الغیبه، مؤسسه الأنوار الهدی..
  76. نوایی، علی‌اکبر (1394ش). آرمیدگان در قبرستان بقیع، تهران، مشعر.
  77. نوری، حسین (1415ق). خاتمة المستدرک: النوری، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
  78. هیثمی، علی بن ابی‌بکر (1412ق). مجمع الزوائد و منبع الفوائد، تحقیق عبدالله محمد الدرویش، بیروت، دار‌الفکر.
  79. یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله (1995م). معجم البلدان، بیروت، دار صادر.
  80. یعقوبی، احمد بن ابی‌اسحاق (1415ق). تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر.