1
استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان
2
دانش‌اموخته سطح 4 حوزه علمیه قم و دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان
چکیده
مجزی بودن حج صبی در فرض ادراک احد الموقفین از مباحث فقهی پرچالش است؛ چراکه فقهای امامیه تا قرن ششم هجری به طور جزم، مدعی اجزای حج صبی در فرض حصول بلوغ قبل از احد الموقفین بوده‌اند؛ اما اولین کسی که در فتوای مذکور تردید کرد محقق حلی بود و فیض کاشانی ـ از فقهای قرن یازدهم ـ اساساً منکر اجزا می‌شود.
چرایی عدول از جزم به انکار در دوره‌های فقهی، متوقف بر تبارشناسی این فتوا، بررسی مراحل تطور آن و نیز واکاوی ادله مورد استناد در هر دوره است. در این تحقیق، که به روش توصیفی ـ تحلیلی به نگارش درآمده، ضمن تبیین مستندات و استدلالات قول به عدم اجزا، با پژوهش در کتب فقهی امامیه به تبارشناسی و کیفیت تطور فرع مذکور در خلال قرون متمادی پرداخته شده است تا از این رهگذر بتوان به چرایی این تفاوت دیدگاه دست یافت. مطابق تحقیق انجام شده، مهم‌ترین دلیل بر این امر، تنقیح مناط از حج عبد به حج صبی است که از سوی متقدمان صورت می‌پذیرفت. اما در دوره‌های بعد، رفته‌رفته مورد تردید و در نهایت انکار قرار گرفت و از آنجا که هیچ دلیل مقبولی جهت اثبات اجزای حج صبی در فرض مذکور وجود ندارد، مقتضای قاعده عدم اجزا خواهد بود.
ابن حمزه، محمد بن علی، (1408ق)، الوسیلة إلی نیل الفضیلة، قم، در یک جلد، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی=، چاپ اول.
اصفهانی، مجلسی اول، محمدتقی، (1406ق)، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، چاپ دوم.
بحرانی، آل عصفور، حسین بن محمد، (1421ق)، سداد العباد و رشاد العباد، قم، کتابفروشی محلاتی، چاپ اول.
بحرانی، آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم، (1405ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
حائری، سیدعلی بن محمد، (1418ق)، ریاض المسائل، قم، مؤسسه آل البیت:، چاپ اول.
حر عاملی، محمد بن حسن، (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت:، چاپ اول.
حلّی، احمد بن محمد اسدی، (1407ق)، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
ـــــــــ ، (1413ق)، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
ـــــــــ ، (1420ق)، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم، مؤسسه امام صادق7، چاپ اول.
ـــــــــ ، (1421ق)، تلخیص المرام فی معرفة الأحکام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول.
ـــــــــ ، (بی‌تا)، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت:، چاپ اول.
حلّی، یحیی بن سعید، (1405ق)، الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سیدالشهداء العلمیة، چاپ اول.
خویی، سیدابوالقاسم، (1418ق)، موسوعة الإمام الخوئی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، چاپ اول.
ـــــــــ ، (1416ق)، معتمد العروة الوثقی، قم، منشورات مدرسة دار العلم ـ لطفی، چاپ دوم.
سبحانی تبریزی، جعفر، (1414ق)، المحصول فی علم الاُصول، قم، چاپ اول.
شاهرودی، سیدمحمود، (بی‌تا)، کتاب الحج (للشاهرودی)، قم، مؤسسه انصاریان، چاپ دوم.
شهید اول، محمد بن مکی، (1410ق)، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بیروت، دار التراث ـ الدار الإسلامیة، چاپ اول.
ـــــــــ ، (1417ق)، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1410ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول.
صاحب جواهر، محمد حسن، (بی‌تا)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
صدر، محمد باقر، (1408ق)، مباحث الأصول، قم، چاپ اول.
صیمری، مفلح بن حسن (حسین)، (1420ق)، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار الهادی، چاپ اول.
طوسی، محمد بن حسن، (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم.
ـــــــــ ، (1407ق)، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
ـــــــــ ، (1407ق)، تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان)، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم.
عاملی، محمد بن علی، (1411ق)، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، بیروت، مؤسسه آل البیت:، چاپ اول.
عراقی، ضیاء الدین، (1414ق)، شرح تبصرة المتعلمین، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
علامه حلّی، حسن بن یوسف، (1411ق)، تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، تهران، مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
ـــــــــ ، (1412ق)، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول.
فاضل هندی، محمد بن حسن، (1416ق)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
فیض کاشانی، محمد محسن ابن شاه مرتضی، (1418ق)، النخبة فی الحکمة العملیة و الأحکام الشرعیة، تهران، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوم.
ـــــــــ ، (بی‌تا)، مفاتیح الشرائع، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی=، چاپ اول.
کاشف الغطاء، حسن بن جعفر، (1422ق)، أنوار الفقاهة - کتاب الحج (لکاشف الغطاء، حسن)، در یک جلد، مؤسسه کاشف الغطاء، نجف اشرف ـ عراق، چاپ اول.
کلینی، محمد بن یعقوب، (1407ق)، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
مازندرانی، محمد هادی بن محمد صالح، (1429ق)، شرح فروع الکافی، قم، دار الحدیث للطباعة و النشر، چاپ اول.
محقق حلّی، جعفر بن حسن، (1407ق)، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسه سیدالشهداء7، چاپ اول.
ـــــــــ ، (1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
مظفر، محمد رضا، (1375ش) أصول الفقه (طبع اسماعیلیان)، قم، چاپ پنجم.
یزدی، سیدمحمدکاظم، (1409ق)، العروة الوثقی (للسید الیزدی)، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم.
ـــــــــ ، (1419ق)، العروة الوثقی (المحشّی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
)