حقوق گردشگری مذهبی؛ با تأکید بر حقوق سالمند «به مثابه زائر بقیع»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار مدعو دانشکاه علوم اسلامی رضوی و استاد حوزه علمیه قم

چکیده

گردشگری مذهبی، مبتنی بر مجموعه­ای از قواعد و انگاره­های حقوقی است که به رغم اهمیت، کمتر به بحث و گفت‌وگو واگذار شده و مجموعه­ای منضبط و احصاشده ندارد. از همین­رو مسئله و ضرورت این نوشته را می­توان در تحلیل و استقرای حقوق سالمندان به مثابه زائران بقیع دانست؛ بخصوص که گاه سالمندان، انبوه عظیمی از زائران بقیع را شکل می­دهند. در این نوشته، سالمندی، بیش از آنکه عارضه­ای شخصی و بیولوژیک قلمداد شود، وضعیتی آسیب­پذیر در فرآیند زیارت مطرح می­شود که نیازمند درج حقوقی ویژه نسبت به سالمندان و تکالیفی بر عهده دولت­های زائرفرست، دولت­ عربستان و زائران است.
نوشته توصیفی-تحلیلی پیش ­رو، به این نتیجه دست می­یازد که سالمند، مبتنی بر ادله­ای چون مصلحت و کرامت و نیز اصل برابری و منع تبعیض، از حق زیارت برخوردار است. همچنین در این نظم حقوقی، حق سلامت، تبعیض مثبت، تسهیل در دسترسی، تخفیف و حریم خصوصی، انگاره­هایی است که باید مد نظر دولت میزبان زائر سالمند (عربستان)، و نیز مواردی چون اولویت در تخصیص منابع دولت‌های فرستنده مد نظر دولت فرستنده زائر سالمند قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. قرآن کریم

    کتب

    1. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین (1409ق)، کفایة الاصول، چاپ سوم، قم، مؤسسه آل البیت.
    2. ابن فارس، احمد بن فارس (1411ق)، معجم مقاییس اللغة، چاپ دوم، بیروت، دارالجیل.
    3. ابن ماجه، محمد بن یزید، (2001م)، سنن ابن ماجة، چاپ اول، بیروت، دار ابن حزم.
    4. احمدی، محمدرضا (1388)، بررسی ابعاد روان­شناختی مناسک حج و اثربخشی آن بر سطح دینداری و سلامت روانی حجاج، چاپ اول، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    5. الاهوانی، حسام‌الدین کامل (1978م)، الحق فی احترام الحیاة الخاصة، چاپ اول، قاهره، دارالنهضة العربیه.
    6. البار، محمد علی (1429). الطبیب؛ ادبه و فقهه، چاپ اول، دمشق، دارالقلم.
    7. حر عاملی، محمد بن حسن (1409)، وسائل الشیعة، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البیت:.
    8. خمینی، سیدروح­الله (بی­تا). تحریر الوسیلة، چاپ دوم، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم.
    9. خویی، سیدابوالقاسم (1418ق)، موسوعة الإمام الخوئی، چاپ سوم، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
    10. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (بی­تا)، المفردات فی غریب القرآن، چاپ چهارم، تهران، مکتبة المرتضویة.
    11. رائی، مهدی (1382)، رابطه گرایش دینی با عزت نفس و خودکارآمدی در دانش آموزان شهر تبریز، پایان‌نامه، کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز.
    12. رملی، محمد بن احمد (1410ق)، نهایة المحتاج، چاپ سوم، دمشق، المکتب الاسلامی.
    13. سندل، مایکل (1383)، آنچه با پول نمیتوان خرید: مرزهای اخلاقی بازار، چاپ اول، ترجمه حسن افشار، تهران، نشر مرکز.
    14. شیخ ‌صدوق، محمد بن علی (1406ق)، ثواب‌ الأعمال‌ و‌ عقاب‌ الاعمال، چاپ سوم، قم، دارالشریف الرضی للنشر.
    15. صاحب جواهر، محمد‌حسن بن باقر (1404ق)، جواهر ‌الکلام فی شرح شرایع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
    16. طریحی، فخرالدین بن محمد (1408ق)، مجمع البحرین، چاپ دوم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    17. طوسی، محمد بن حسن (1400ق)، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، چاپ اول، بیروت، دار الکتاب العربی.
    18. ــــــــــ ، (1414ق)، الآمالی، چاپ اول، قم، دارالثقافة.
    19. ــــــــــ ، (1428ق)، مبسوط، چاپ دوم، قم، نشر اسلامی.
    20. عاملی ‌موسوی، محمد بن علی (1410ق)، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ سوم، قم، آل البیت لاحیاء التراث.
    21. غلامی ‌پاجی، علی و یزدی، خدیجه (1387)، مجموعه قوانین و مقررات مرتبط با سالمندان، چاپ اول، تهران، انتشارات فکرسازان.
    22. فخرالمحققین، محمد بن حسن (1387)، ایضاح الفوائد، چاپ اول، تهران، کوشانپور.
    23. قائمی‌خرق، سیدمحسن (1397)، سیاست­های کلی گردشگری جمهوری اسلامی ایران بر پایه الگوی حقوقی، اقتصادی و جامعه­شناختی اسلام، تهران، مجمع تشخیص مصلحت نظام، منتشر نشده.
    24. کسوله، عمر احمد (1384)، «جهانشمولی حقوق بشر در مقابل تنوع فرهنگی، پاسخی از دیدگاه اسلام»، مجموعه مقالات همایش بین­المللی مبانی نظری حقوق بشر دانشگاه مفید، چاپ اول، قم، مرکز مطالعات حقوق بشر دانشگاه شیخ مفید=.
    25. کلینی، محمد بن یعقوب (1365)، الکافی، چاپ چهارم، تهران، دارالکتب الاسلامیة.
    26. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحار الانوار، چاپ پنجم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
    27. محقق ثانی، علی بن حسین (1408ق)، جامع المقاصد، چاپ اول، قم، آل البیت.
    28. مصطفوی، حسن (1402ق)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول، تهران، مرکز الکتاب للترجمة و النشر.
    29. مفید، محمد بن محمد (1413ق)، الإشراف فی عامة فرائض­الإسلام، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
    30. مقصودنیا، شهربانو (1385)، مراقبت­های بهداشتی اولیه در سالمندان ایران، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی با همکاری سازمان بهداشت جهانی.
    31. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران (1378ش)، تفسیر نمونه، چاپ دوم، تهران، دارالکتب الاسلامیة.
    32. هاروی، دیوید (1381)، تاریخ مختصر نئولیبرالیسم، چاپ اول، ترجمه محمود عبدالله­زاده، تهران، نشر دات.

    مقالات

    1. بهروان، حسین (1380)، «جامعه­شناسی زیارت با تأکید بر نیازهای زائران در حرم امام رضا7»، مشکوة، شماره 72 و 73، ص102ـ 126.
    2. پروائی، شیوا و موسایی، میثم (1398)، «طردشدگی سالمندی در ساحت سیاستگذاری اجتماعی؛ تحلیلی بر برنامه­های توسعه پس از انقلاب»، مسائل اجتماعی ایران، شمارة 2، ص80-93.
    3. حسینی، سیده لطیفه و محمدزاده، ناهید (1399ش)، «ابزارهای تضمین حق سلامت حجاج در آموزه‌های فقهی و اسناد حقوق بشری»، پژوهشنامه حج و زیارت، سال 5، شماره اول، پیاپی 9، ص129-155.
    4. فرجی، محمدعلی (1393)، «مطالعه تطبیقی اصل عدم تبعیض بر مبنای معلولیت در حوزه اشتغال»، حقوق پزشکی، شماره 29، ص167-195.
    5. قائمی‌خرق، سیدمحسن (1399)، «زیارت بقیع؛ مطالعه عملکرد کشور عربستان در پرتو نظام بین­المللی حقوق بشر»، پژوهشنامه حج و زیارت، سال 5، شماره دوم، ص99-125.

     

     

    منابع انگلیسی

    1. ALGhamdi SM, Akbar HO, QariYa, Fathaldin OA, ALRashed RS (2003). "Pattern of admission to hospitals during Muslim pilgrimage". Saudi Med J, 24, 10, 1073-6.
    2. ALMazrou YY (2004). "Food poisoning in Saudi Arabia. Potential for prevention", Saudi Med J, 25, 1, 11-4.
    3. Banisar, david (2006). "ARTICLE 19: Global Campaign for Free Expression, Human Rights in the Global Information Society",Jørgensen,ed., MIT Press, Available in:http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2069914
    4. Barrera TL, Zeno D, Bush AL, Barber CR, Stanley MA (2012). "Integrating religion and spirituality into treatment for late-life anxiety: Three case studies". Cognitive and Behavioral Practice, 19. 2, 346-358.
    5. Bauman, Z (1996). from Pilgrim to tourist – or a short History of identity. In s. Hall, & P.D. Gay, Questions of Cultural Identity, London, Sage Publications.
    6. Brandeis, Louis D. and Samuel D. Warren (1890). "The Right To Privacy", Harvard Law Review, V. IV, 5, 25-40.
    7. Eide, Absyorn and others (1995). Economic, Social and Cultural Rights as Human Rights, Published by Kluwer
    8. Frolik, A (1999). Aging and the Law: An Interdisciplinary Reader,Temple University Press.
    9. Ghosheh, Naj (2008). "Age Discrimination and Older Workers: Theory and Legislation in Comparative Context, International LabourOfficeGeneva, Conditions of Work and Employment Program", Conditions of Work and Employment Series, 20, 1-30.
    10. Harvey, D (2008). "The Right to the City",New Left Review 53, 1-30.
    11. Hillgenberg, Hurtmut (1999). "A Fresh Look at Soft Law", European Journal of International Law, 1999, 10, 499-515.
    12. Kaszowski, L (2000). "Methodology of Piligrime-Peregrinus", Cracoviensis, 10, 75-82.
    13. Koenig, H. G (2012). "Religion, spirituality, and health: The research and clinical implications". International Scholarly Research Network, 23, 2, 1–33.
    14. Kofman, E. Lebas,  E (1996).Writing on Cities, Oxford, Blackwell publisher
    15. Krause N (2004). "Common facets of religion, unique facets of religion, and life satisfaction among older African Americans". The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, 59, 2, 109–17.
    16. Kyle,G., Graefe, A., Manning, R. and Bacon, J (2004). "Effect of Activity Involvement and Place Attachment on Recreationists" Perceptions of Setting Density, Journal of Leisure Research, 36, 2, 209–231.
    17. Lee EK, Sharpe T (2007). "Understanding religious/spiritual coping and support resources among African American older adults: A mixed-method approach", Journal of Religion, Spirituality & Aging, 19, 3, 55-75.
    18. Lu M, Yang G, Skora E, Wang G, Cai Y, Sun Q, et al (2015). "Self-esteem, social support,and life satisfaction in Chineseparents of children with autism spectrum disorder", Research in Autism Spectrum Disorders. 17, 70–77.
    19. Martnez, Javier (2005). Monitoring Intra Urban Inequalities WithGISBased Indicators: With A Case Study In Rosario, Argentina, Utrecht University.
    20. Moberg DO (2008). "Spirituality and aging: Research and implications: sociology", Journal of Religion, Spirituality &Aging, 20, 1-2, 95-134.
    21. Molling P, Backman A, Olcen P, and Fredlund H (2001). "Comparison of serogroup W135 meningococci isolated in Sweden during a 23-year period and those associated with a recent Hajj pilgrimage", Journal of clinical microbiology, 39, 7, 2695-2699.
    22. Morgan, Leslie A., Kunkel, Suzanne R. (2007) Aging, Society, and the Life Course, New York, Springer Publishing Company.
    23. Muckenhuber J, Stronegger WJ, Freidl W (2012). "Social capital affects the health of older people more strongly than that of younger people". Ageing and Society. 33, 5, 853–70.
    24. Pargament KI, Koenig HG, Perez LM (2000). "the many methods of religious coping: development and initial validation of the RCOPE".JclinPsychol, 56, 4, 519–543
    25. Park J, Roh S, Yeo Y (2012). "Religiosity, social support, and life satisfaction among elderly Korean immigrants", Gerontologist, 52, 5, 641-9.
    26. Phillips, Judith; Ajrouch, Kristine and Hillcoat-Nallétamby, Sarah (2010). Key Concepts in Social Gerontology, London, SAGE Publications Ltd.
    27. Pilar Matud M, Bethencourt JM, Ibáñez I (2016). "Relevance of genderroles in life satisfaction in adult people". Personality and Individual Differences. 70, 206–211.
    28. Smartt, Ursula (2014). Media & Entertainment Law, London, Routledge.
    29. Song, H., Veen, R., Li, G. and Chen, J.L (2012). "The Hong Kong Tourist Satisfaction Index", Annals of Tourism Research, 39, 1, 435-460.
    30. The Convention on the Rights of Persons with Disabilities Training Guide, Professional Training Series No. 19. (2014). United Nations Publication, Sales No. E.14.2, New York and Geneva.
    31. Toebes, Brigit (1999). Towards an Improved understanding of the International Human Right to Health, 21 HRQ 661, / 170
    32. Yoon DP, Lee EKO (2007). "The impact of religiousness,spirituality, and social support on psychological well-being among older adults in rural areas", Journal of Gerontological Social Work, 48, 4-3, 281-98.
    33. Zhang LF (2015). Erikson’s theory of psychosocial development. International Encyclopedia of the Social &Behavioral Sciences (2nd Ed.)