حج حِسبی و فروعات آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

از مسائلی که به استناد صحیح بُ ِ رید عجلی از امام صادق(ع)  مورد بررسی فقهای متقدم و متأخر قرار گرفته، مســئله انجام شدن حج کسی است که مالی را نزد دیگری به ودیعه گزارده. چه ِ بســا ورثه شخص مستطیع فوتشــده، از انجام شدن حج وی خودداری کنند یا آنکه اجازه انجام دادن آن را به امین ندهند که روایت مذکور، حکم اجمالی این مســئله را بیان کرده اســت. وجه نامگذاری نویســنده از چنین حجی به «حج حســبی»، ازآنروست که حج مستقرشده بر میت، نباید ترک شــود و بر کســی که مالی از او در اختیار دارد، واجب است آن را بهعنوان یکی از امور حســبی بهجا آورد. ذیل این مسئله، فروعات متعددی قرار دارد؛ اما فقها صرفاً بر اصل مســئله وجوب بهجاآوردن حج از ســوی ودیعهگیرنده، فیالجمله اتفاق دارنــد و در فروعاتی
ّ نظیر امکان تســری حکم مندرج در روایت به دیگر واجبات مالی و دیون، ســرایت این حکم به ســایر ایادی، وجوب اذن حاکم و
ّ ، اختلاف نظرهای جدی وجود دارد. مقاله پیشرو با هدف بازپژوهی اصل این حکم و ارائه تقسیمی جامع از اقوال فقها درباره مهمترین فروعات آن، با روش اسنادی و تحلیلی و در جهت اثبات این فرضیه سامان یافته است که: انجام شدن حج حسبی، اختصاص به ودیعه ندارد و اذن حاکم در آن شرط نیست؛ اگرچه برای پرهیز از اختلافات بعدی، کسب اجازه از حاکم اسلامی، امری نیکوست و همه شروط مقرر در جهت حفظ مصلحت متوفا، نایب و ورثه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. قرآن کریم

    1. ابن اثیر، مبارک بن محمد (بیتا). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چ اول.
    2. ابن ادریس، محمد بن احمد (۱۴۱۰ه‍ ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ دوم.
    3. ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر (۱۴۰۶ه‍ ق). المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ اول.
    4. بحرانی، یوسف بن احمد (۱۴۰۵ه‍ ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ اول.
    5. تبریزی، جواد بن علی (۱۴۲۳ه‍ ق). التهذیب فی مناسک العمرةوالحج، قم، دارالتفسیر، چ اول.
    6. حر عاملی، محمد بن حسن (۱۴۰۹ق). وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت:، چ اول.
    7. خمینی، سیدروحالله (۱۴۲۱ه‍ ق). کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چ اول.
    8. ــــــــــــــ (بیتا). تحریر الوسیلة، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم، چ اول.
    9. خویی، سیدابوالقاسم (۱۴۱۸ه‍ ق). موسوعة الإمام الخوئی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، چ اول.
    10. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۱۲ق). مفردات الفاظ القرآن، لبنان ـ سوریه، دارالعلم ـ الدارالشامیة، چ اول.
    11. سبحانی تبریزی، جعفر (۱۴۲۴ه‍ ق). الحج فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم، مؤسسه امام صادق۷، چ اول.
    12. سبزواری، سیدعبدالأعلی (۱۴۱۳ه‍ ق). مهذّب الأحکام، قم، مؤسسه المنار ـ دفتر حضرت آیةالله، چ چهارم.
    13. شوشتری، محمدتقی (۱۴۰۶ه‍ ق). النجعة فی شرح اللمعة، تهران، کتابفروشی صدوق، چ اول.
    14. شهید اول، محمد بن مکی (۱۴۱۰ه‍ ق). اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بیروت، دار التراث ـ الدار الإسلامیة، چ اول.
    15. شهید ثانی، زینالدین بن علی(۱۴۲۲ ه‍ ق). حاشیة شرائع الإسلام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چ اول.
    16. ــــــــــــــ (۱۴۲۱ ه‍ ق). رسائل الشهید الثانی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چ اول.
    17. ــــــــــــــ (۱۴۱۳ه‍ ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چ اول.
    18. شیخ صدوق، محمّد بن علی (۱۴۱۳ه‍ ق). من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ دوم.
    19. صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر (۱۴۰۴ه‍ ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
    20. صافی گلپایگانی، لطفالله (۱۴۲۳ه‍ ق). فقه الحج، قم، مؤسسه حضرت معصومه۳، چ دوم.
    21. صدر، سیدمحمد (۱۴۲۰هـ ق). ماوراء الفقه، بیروت، دار الاضواء للطباعة و النشر و التوزیع.
    22. طباطبایی کربلائی، علی بن محمدعلی (بیتا). ریاض المسائل، قم، مؤسسه آلالبیت:، چ اول.
    23. طریحی، فخرالدین (۱۴۱۶هـ ق). مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوی.
    24. طوسی، محمد بن حسن (۱۳۸۷ه‍ ق). المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چ سوم.
    25. ــــــــــــــ (۱۴۰۰ه‍ ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دار الکتاب العربی، چ دوم.
    26. ــــــــــــــ (۱۴۰۷ق). تهذیب الأحکام، (تحقیق خرسان) تهران، بینا، چ چهارم.
    27. علامه حلی، حسن بن یوسف (۱۴۱۴ه‍ ق). تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت:، چ اول.
    28. ــــــــــــــ (۱۴۲۰ه‍ ق). تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم، مؤسسه امام صادق۷، چ اول.
    29. ــــــــــــــ (۱۴۱۳ه‍ ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ اول.
    30. ــــــــــــــ (۱۴۱۲ه‍ ق). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، چ اول.
    31. فاضل لنکرانی، محمد (۱۴۱۸ه‍ ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة ـ الحج، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، چ دوم.
    32. کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷ق). الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ چهارم.
    33. مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی (۱۴۰۶ه‍ ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، چ دوم.
    34. ــــــــــــــ (۱۴۱۴ه‍ ق). لوامع صاحبقرانی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چ دوم.
    35. محقق حلی، جعفر بن حسن (۱۴۰۷ه‍ ق). المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسه سیدالشهدا۷، چ اول.
    36. ــــــــــــــ (۱۴۰۸ه‍ ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چ دوم.
    37. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (۱۴۰۳ه‍ ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ اول.
    38. موسوی عاملی، محمد بن علی (۱۴۱۱ه‍ ق). مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، بیروت، مؤسسه آل البیت:، چ اول.
    39. نراقی، احمد بن محمدمهدی (۱۴۱۵ه‍ ق). مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت:، چ اول.
    40. ــــــــــــــ (۱۴۱۷). عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات المسائل الحلال و الحرام، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی