بهداشت زائران ایرانی در مسیرهای زمینی و دریایی با تکیه بر سفرنامه‌های حج در دورۀ قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

2 دانشیار، گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

3 استادیار، گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

چکیده

در دورۀ قاجار، به ویژه در دوره سلطنت ناصرالدین شاه، سفرنامه نویسی رونق فراوانی یافت. یکی از مهم ترین موضوع ها برای نگارش سفرنامه، سفر به خانه خدا بود. در این دوره بهداشت زائران در مسیر حج و پیشگیری از ابتلای آنان به بیماری ها بسیار ضرورت داشت. تلاش های فراوان در این زمینه در این مسیر طولانی توجه کافی به بهداشت و سلامتی عمومی نبود. این موضوع به افزایش خطر ابتلا به بیماری ها و انتشار عفونت های مختلف و حتی گاهی مرگ ومیر زائران در مسیر حج منجر می شد. بنابراین سفر زائران با چالش های بسیاری روبه رو بود. نوشتار حاضر با استفاده از منابع سفرنامه ای و برخی نشریات، با روش تاریخی و توصیفی، بر آن است به موضوع بهداشت زائران ایرانی از راه دریایی و زمینی بپردازد. این بررسی نشان می دهد مشکل جدی زائران در سفر حج مسئله بهداشت و درمان بود. زائران بین راه و نیز در مکه و مدینه به امکانات بهداشتی و درمانی دسترسی کافی نداشتند و گاه به علت نبود دانش کافی یا پزشک و امکانات بهداشتی و نیز بی نظمی و رعایت نکردن بهداشت فردی به بیماری های عفونی و مزمن مبتلا می شدند و به همین علت بین راه جان خود را از دست می دادند یا تا سال ها گرفتار پیامدهای این بیماری ها می شدند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. کتاب ها

    1. آقاملک، حسین (۱۳۹۲)، سفرنامه مکه ۱۳۲۵ق، به کوشش رسول جعفریان، تهران، علم.
    2. اتحادیه، منصوره (۱۳۹۲)، وبای عالم گیر، تهران، نشر تاریخ ایران.
    3. افشار ارومی، میرزاعبدالحسین خان (۱۳۸۹)، سفرنامه مکه ۱۲۹۹ق: پنجاه سفرنامه حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ج۴، تهران، علم.
    4. بادکوبه ای، عبدالرحیم (۱۳۹۲)، سفرنامه مکه، به کوشش رسول جعفریان، تهران، علم.
    5. بروجردی، محمدعلی بن میرزارضا (۱۳۷۶)، بزم غریب، به کوشش محمدمهدی معراجی، قم، میراث اسلامی ایران.
    6. جزایری، سیدفخرالدین (۱۳۸۹)، سفرنامه مکه، به کوشش رسول جعفریان، ج۸، تهران، علم.
    7. حاجب الدوله، علی بن حسین (۱۳۷۹)، سفرنامه مکه، به کوشش سیدعلی قاضی عسکر، تهران، مشعر.
    8. حسام السلطنه (۱۳۸۹)، سفرنامه مکه: پنجاه سفرنامه حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ج۴، تهران، علم.
    9. دوغان، اسرا (۱۳۹۷)، حجاج ایرانی در دولت عثمانی، تهران، پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
    10. رئیس الذاکرین (۱۳۸۹)، سفرنامه مکه: پنجاه سفرنامه حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ج۷، تهران، علم
    11. تکابی، سلیم خان (۱۳۸۸)،سفرنامه مکه: پنجاه سفرنامه حج قاجاری،به کوشش رسول جعفریان، قم، مورخ.
    12. طباطبایی دیبا، ناصرالسلطنه (۱۳۹۰)، سفرنامه ناصری، به کوشش رسول جعفریان، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
    13. عصمت السلطنه (۱۳۸۹)، سفرنامه مکه: پنجاه سفرنامه حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ج۴، تهران، علم.
    14. فراهانی، محمدحسین (۱۳۸۹)، سفرنامه مکه: پنجاه سفرنامه حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ج۵، تهران، علم.
    15. قراگوزلو، عبد اللّه خان (۱۳۸۲)، سفرنامه مکه، به کوشش عنایت اللّه مجیدی، تهران، میراث مکتوب.
    16. کرمانی، علویه (۱۳۸۹)، روزنامه سفر حج و عتبات و دربار ناصری، به کوشش رسول جعفریان، ج۵، تهران، مورخ.
    17. قاجار، محمدولی میرزا (۱۳۸۹)، سفرنامه مکه: پنجاه سفرنامه حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ج۱، تهران، علم.
    18. معتمد، فرهادمیرزا (۱۳۳۶)، تاریخ روابط سیاسی ایران و عثمانی، تهران، ابن سینا.
    19. منشی زاده، محمدحسین (۱۳۸۹)، سفرنامه مکه: پنجاه سفرنامه حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ج ۸، تهران، علم.
    20. منصور تبریزی، یعقوب (۱۳۸۹)، سفرنامه مکه: پنجاه سفرنامه حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ج۲، تهران، علم.
    21. موسوی اصفهانی، میرزاحسن (۱۳۹۲)، سفرنامه مکه: پنجاه سفرنامه حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، تهران، علم.
    22. مونس الدوله (۱۳۸۹)، خاطرات مونس الدوله، به کوشش سیروس سعدوندیان، تهران، زرین.
    23. ناشناس (۱۳۸۹/الف)، سفرنامه مکه: پنجاه سفرنامه حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ج۴، تهران، علم.
    24. ناشناس (۱۳۸۹)، سفرنامه مکه: پنجاه سفرنامه حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ج۴، تهران، علم.
    25. وزیروظایف، میرزاداود (۱۳۷۹)، سفرنامه میرزا داود وزیروظایف، به کوشش سیدعلی قاضی عسکر، تهران، مشعر.
    26. وقارالدوله، سکینه سلطان (۱۳۸۳)، سفرنامه سکینه سلطان، به کوشش کیانوش کیانی، تهران، تراوش قلم.

      مقاله ها

    27. قاضی عسکر، سید علی (فروردین ۱۳۷۶)، «سفرنامه شیرین و پرماجرا»، مجله میقات حج، دوره ۵، ش۱۹، ۱۶۵- ۱۸۷.
    28. مختاری، رضا (دی ۱۳۸۰)، «سفرهای حج محدث قمی (نور اللّه مرقده)»، مجله میقات، دوره ۱۰، ش۳۸، ص۱۶۵-۱۸۰.

      روزنامه ها

    29. روزنامه ایران، «ساخت بیمارستان در مکه برای حجاج»، دوشنبه ۲۵ محرم ۱۳۰۱ق، ش۵۳۰.
    30. روزنامه ناصری، «قرنطینه در مسیر حجاج و قدغن کردن روسیه از ورود حجاج به خاک این کشور»، پنجشنبه دهم شوال ۱۳۱۵ق، ش۲، س۵.
    31. روزنامه وقایع اتفاقیه، «قرنطینه در استانبول»، پنج شنبه ۱۰ ربیع الاول ۱۲۷۰ق، ش۱۵۰.