تبیین و تحلیلی از میزان توجه دولتمردان تیموری به حج و حرمین شریفین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت

چکیده

تبیین و تحلیلی از میزان توجه دولتمردان تیموری به حج و حرمین شریفین
چکیده
مکه مکرمه و مدینه منوره (حرمین شریفین) به عنوان کانونهای معنوی مسلمانان و مشروعیت زا، همیشه مورد توجه خاص دستگاه خلافت و حکومتهای دست نشانده آن و بعدها دولت های مقتدر دیگر بود. این دولتها تلاش مضاعفی را برای اعمال نفوذ در حرمین و سیادت بر آن، با به کارگیری ابزارهای مختلف مانند کمک های مالی به امیران حرمین و انجام اقدامات رفاهی برای حجاج و زائران مرقد نبوی داشتند. تیموریان نیز به رغم ناپایداری حکومتشان و همچنین دل مشغولی های دیگر، نسبت به حج و حرمین شریفین، بی تفاوت نبودند. تیمور و شاهرخ از میان امیران تیموری اهتمام بیشتری به این کانون های دینی داشتند. البته سیادت دولت ممالیک بر حرمین شریفین که نفوذ دیگر دولتها در حرمین را برنمی تافت، از عوامل مؤثر و مانعی بر مناسبات تیموریان با شهرهای مقدس یاد شده بود. این نوشتار درصدد پاسخگویی به این سؤال است که: تیموریان نسبت به حج و حرمین شریفین به چه میزانی توجه داشتند؟ فرضیه مقاله آن است که تیموریان در مقایسه با دیگر دولتهای قدرتمند در ایران توجه چندانی به حرمین نداشته اند. برآیند تحقیق حاکی از آن است که از میان امرای تیموری، مؤسس این سلسله یعنی تیمور و نیز شاهرخ نسبت به امنیت مسیر حج و ارسال برخی کمک ها و اوقاف و صدقات و برخی دیگر از اقدامات مانند ارسال جامه به کعبه دغدغه داشتند و دیگر امرای تیموری با توجه به وجود دولت های حائل و نیز رقابت و اختلافات داخلی و نیز مواجه بودن با حملات خارجی، فرصت پرداختن به حج و حرمین را نیافتند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. ابن ایاس، محمد بن احمد، (۱۴۰۲ق) بدائع الزهور فی وقایع الدهور، مصحح: محمد مصطفی، قاهره، مرکز تحقیق التراث، الهیئة المصریه.
  2. ابن تغری بردی، یوسف بن تغری بردی، (۱۳۹۲ق)، النجوم الزاهرة، قاهره، به کوشش شلتوت و دیگران، وزارة الثقافة و الارشاد القومی.
  3. ابن عربشاه، احمد بن محمد، (۲۰۰۸م)، عجائب المقدور فی اخبار تیمور، به کوشش زکار، دمشق، التکوین.
  4. ابن فهد، عمر بن محمد، (۱۴۰۸ق)، اتحاف الوری، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة ام القری.
  5. اسفزاری، معینالدین بن محمد، روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات، مصحح: سیدمحمدکاظم امام، تهران، دانشگاه تهران.
  6. بدلیسی، شرفالدین بن شمسالدین، (۱۳۷۷ش)، شرفنامه تاریخ مفصل کردستان، به کوشش ولادیمیر ولییامینوف، تهران، اساطیر.
  7. پیرنیا و اقبال، عباس، (۱۳۸۰ش) تاریخ ایران از آغاز تا انقراض سلسله قاجاریه، تهران، خیام.
  8. جزیری، عبدالقادر بن محمد، (۱۴۲۲ق) الدررالفَرائد المنظمه فی اخبار الحاج و طریق المکه المعظمه، به کوشش محمد حسن، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  9. حافظ ابرو، عبدالله بن لطفالله، (۱۳۸۰ش)، زبدة التواریخ، به کوشش حاجسیدجوادی، تهران، وزارت ارشاد.
  10. حداد عادل، غلامعلی و دیگران، (۱۳۷۸ش) دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی.
  11. حسینی تربتی، ابوطالب، (۱۷۷۳م) تزوکات تیموری، تهران، اسدی، چاپ افست، آکسفورد.
  12. خواندمیر، غیاثالدین بن همامالدین (۱۳۸۰ش)، تاریخ حبیب السیر، به کوشش سیاقی، خیام.
  13. راوندی، مرتضی، (۱۳۸۲ش) تاریخ اجتماعی ایران، تهران، نگاه.
  14. روملو، حسن، (۱۳۸۴ش) احسن التواریخ، به کوشش نوایی، تهران، اساطیر.
  15. رویمر، هانس روبرت و دیگران، تاریخ ایران دوره تیموریان (به روایت کمبریج)، ترجمه یعقوب آژند، تهران، جامی، چاپ سوم.
  16. سایکس، پرسی مولزورث (۱۳۸۰ش)، تاریخ ایران، ترجمه فخر داعی گیلانی، تهران، افسون.
  17. سیوطی، عبدالرحمان بن ابیبکر، (۱۴۱۸ق) حسن المحاضرة فی اخبار مصر و القاهره، بیروت، دار الکتب العلمیه.
  18. شاه حسین بن ملک غیاثالدین (۱۳۸۳ش)، احیاء الملوک (تاریخ سیستان)، به کوشش ستوده، تهران، علمی و فرهنگی.
  19. شبارو، عصام محمد، (۱۳۸۰ش) دولت ممالیک و نقش سیاسی و تمدنی آنان در اسلام، ترجمه شهلا بختیاری، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
  20. شرفالدین علی یزدی (۱۳۸۷ش)، ظفرنامه، به کوشش نوایی و میرمحمد صادق، تهران، مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
  21. شمس بخارایی، (۱۳۷۷ش) تاریخ بخارا، خوقند و کاشغر، به کوشش عشیق، تهران، میراث مکتوب.
  22. صفا، ذبیحالله، (۱۳۷۸ش) تاریخ ادبیات در ایران، تهران، فردوس.
  23. عبدالرزاق سمرقندی، عبدالرزاق بن اسحاق (۱۳۸۳ش)، مطلع سعدین و مجمع بحرین، به کوشش نوایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی.
  24. علامی، ابوالفضل بن مبارک، (۱۳۸۵ش)، اکبرنامه تاریخ گورکانیان هند، به کوشش طباطبایی مجد، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  25. فوروکاوا، نوبویوشی، (۱۳۸۴ش) سفرنامه فوروکاوا، ترجمه: هاشم رجبزاده، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  26. کردی، محمدطاهر بن عبدالقادر، (۱۴۲۰ق) التاریخ القویم، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر.
  27. گرانتوفسکی، ادوین آرویدوویچ و دیگران، (۱۳۵۹ش) تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ترجمه کیخسرو کشاورز، تهران، پویش.
  28. لسترینج، گای، (۱۳۶۷) جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ سوم.
  29. مستوفی بافقی، محمد مفید بن محمود، (۱۳۸۵ش)، جامع مفیدی، به کوشش افشار، تهران، اساطیر.
  30. مقریزی، احمد بن علی، (۱۴۱۸ق)، السلوک لمعرفة دول الملوک، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه.
  31. ملکم، جان، (۱۳۸۰ش)، تاریخ کامل ایران، ترجمه میرزا اسماعیل حیرت، تهران، افسون.
  32. منشی، شهابالدین احمد، (۱۳۷۵) منشاء الانشاء، به کوشش رکنالدین همایون فرخ، تهران، دانشگاه ملی ایران.
  33. میرخواند، محمد بن خاوند شاه، (۱۳۸۰ش)، تاریخ روضة الصفا فی سیرة الانبیاء و الملوک و الخلفاء، به کوشش کیانفر، تهران، اساطیر.
  34. نظامالدین شامی، عبدالواسع (۱۳۶۳ش)، ظفرنامه تاریخ فتوحات امیر تیمور گورکانی، به کوشش پناهی سمنانی، تهران، بامداد.
  35. نوایی، عبدالحسین، (۱۳۵۶ش) اسناد و مکاتبات تاریخی ایران از تیمور تا شاه اسماعیل، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  36. واله اصفهانی قزوینی، محمدیوسف، (۱۳۷۹ش) خلدبرین (تاریخ تیموریان و ترکمانان)، به کوشش هاشم میرمحدث، تهران، میراث مکتوب.