استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران
چکیده
امام رضا(ع) با هجرت به سرزمین ایران، معنویتی را بر نقاط مختلف مسیر هجرت خویش به ارمغان آوردند که امروزه میراثی معنوی برای علاقهمندان آن حضرت محسوب میشود. مسیر معنوی هجرت امام رضا(ع) با برخورداری از ظرفیتهای عظیمی در ابعاد مختلف زیارتی، اجتماعی و فرهنگی میتواند به عنوان مسیری برای گردشگران مذهبی و زائران آن حضرت ارتقا یابد. هدف این پژوهش ارائه راهبردهای احیا و ارتقای این مسیر معنوی و زیارتی است که با روش تحقیق تحلیلی ـ تاریخی، با رویکرد کیفی و میانرشتهای و با استفاده از شیوه های مطالعات کتابخانهای و اسنادی و میدانی انجام شده است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که مسیر معنوی از منظر طراحی شهری و معماری و نیز تخصصهای مرتبط در ابعاد و مؤلفه های چندگانه قابل بازشناسی است. این مؤلفهها عبارتند از: فضایی ـ کالبدی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، منظر، زمینه زمان، ریختشناسی، ادراک، کارکرد، زیست بوم. این مسیر با عبور از چهار منطقه متنوع طبیعی و فرهنگی و اجتماعی ایران (منطقه جنوب غربی، منطقه کوهستانی یاسوج و فارس، منطقه مرکزی کویری و منطقه شمال شرقی؛ با زمینههای ارزشمند طبیعی ـ زیستمحیطی، تاریخی، فرهنگی ـ اجتماعی و کالبدی) متعلق به قبل و بعد از سفر امام رضا(ع) است. محور فرهنگیـ گردشگری رضوی با بهرهمندی از زیرساختهای گردشگری، مذهبی، حملونقلی، تفریحی به مثابه محوری آیینی، فرهنگی، گردشگری و مذهبی در سطح ملی و بین المللی عمل می کند. طراحی شهری و منطقه ای زمینهگرا به توسعه همه جانبه کمی و کیفی این محور با رویکرد ایرانی ـ اسلامی منجر خواهد شد.
ابن شهرآشوب (1392). مناقب آلابیطالب، مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت:، ج4.
ابن طاووس، علی بن موسی (1368). فرج المهموم فی معرفة نهج الحلال من علوم النجوم، قم، دارالذخائر، چاپ اول.
بهزادفر، مصطفی (1384). «طراحی شهری در زمینه بررسی موردی شهر بم»، فصلنامه آبادی، شماره 48، ص77 ـ 89.
ـــــــــ (1388). روشهای طراحی شهری1، جزوه درسی و درسگفتارهای دوره کارشناسی ارشد طراحی شهری، گروه شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشکده معماری و شهرسازی.
ـــــــــ (1388). روشهای طراحی شهری 2، جزوه درسی و درسگفتارهای دوره کارشناسی ارشد طراحی شهری، گروه شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشکده معماری و شهرسازی.
ـــــــــ (1388). طراحی شهری در عمل راهنمای ساختاری اولیه، جزوه درسی و درسگفتارهای دوره کارشناسی ارشد طراحی شهری، گروه شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشکده معماری و شهرسازی.
رفیعی، علی (1389). زندگانی امام رضا9 به نقل از عیون اخبار الرضا، بیجا، بینا.
سیدکباری، سیدعلیرضا (1376). «جغرافیای تاریخی هجرت حضرت معصومه3» فرهنگ کوثر، شماره 4، تیرماه 1376، ص20 ـ 23.
شیخ صدوق، محمد بن علی (1378). عیون اخبارالرضا، تصحیح علیاکبر غفاری، ترجمه حمید رضا مستفید، انتشارات جهان.
طبرسی، فضل بن حسن (1392ق). اعلامالوری، تصحیح علیاکبر غفاری، بیروت، دارالمعرفة، ج1.
عرفان منش، جلیل (1376). جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا7 از مدینه تا مرو، مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، چاپ دوم.
علیخانی، محمد (1391). «جاده ولایت»، shamstoos.ir http://
قمی، عباس (1376). منتهیالآمال، قم، مؤسسه انتشارات هجرت.
کرمونا، ماتیو (1391). مکانهای عمومی فضاهای شهری ابعاد گوناگون طراحی شهری، ترجمه فریبا قرائی و همکاران، تهران، دانشگاه هنر، چاپ دوم.
مفید، محمد بن محمد، (1413ه.ق). ارشاد، ترجمه سیدهاشم رسولی محلاتی، بیجا، بینا.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب الاسلامیه، چاپ اول، ج3.
مولائی، اصغر (1395). طراحی شهری و گردشگری مذهبی: مسیر هجرت امام رضا7به ایران، تهران، ناشر مؤلف، چاپ اول.
مولائی، اصغر (1396). «گردشگری مذهبی در مسیر سفر امام رضا7 به ایران»، فصلنامه علمی پژوهشی خراسان بزرگ، شماره 27، سال هفتم.
مولائی، اصغر و پیربابایی، محمدتقی (1395). «طراحی شهری زمینهگرا در مسیر سفر امام رضا7 در ایران»، فصلنامه علمی پژوهشی فرهنگ رضوی، شماره 16، سال چهارم.