نقش ماه حرام و حرم در دیه جانباختگان فاجعه منا از منظر فقه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد حوزه علمیه قم

چکیده

شارع مقدس درباره سه مسئله دماء، اعراض و اموال مردم، حساسیت داشته و برای حفظ آن، احکامی وضع نموده که از جمله آنها دیه است و جنبه بازدارندگی از جنایت دارد. مقدار دیه قتل، در شریعت مقدس اسلام، در شرائط خاص، به مقدار یک‌سوم افزایش می‌یابد و این افزایش، شامل قتیل ازدحام نیز می‌باشد. به اتفاق آرای فقهای شیعه و به نظر شافعیه و حنابله و برخی صحابه و تابعین از علمای اهل سنت، دیه قتل در ماه‌های حرام، به مقدار یک‌سوم افزایش می‌یابد. اما درباره دیه قتل در حرمِ الهی، قول به تغلیظ، مطابق اکثر و مشهور فقهای شیعه و برخی فقهای اهل تسنن مانند شافعیه و حنابله و برخی از صحابه و تابعین ایشان است که همگی، به غیر از شافعیه، آن را به مقدار یک‌سوم افزایش می‌دهند. اجتماع دو سبب تغلیظ، به نظر مشهور فقهای شیعه و به نظر احمد بن حنبل و تابعین از اهل سنت، باعث تعدد تغلیظ می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
1. آخوند خراسانى، محمد کاظم بن حسین، (1409ق) کفایة الأصول، موسسة آل البیت:، قم، چاپ اول‏‏.
2. ابن رشد، القرطبی، (1415)، بدایة المجتهد، به کوشش خالد العطار، بیروت، دار الفکر.
3. ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414) لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم.
4. أبوالقاسم عبد الرحمان بن عبدالله بن احمد بن اصبغ الخثعمی السهیلی، الروض الانف، (بی‌تا)، بی‌نا، بی‌جا.
5. انصارى، مرتضى بن محمد امین، (1383ش) مطارح الأنظار (طبع جدید)، مجمع الفکر الاسلامی‏، قم، چاپ دوم‏.
6. بحرانى، محمد سند‌، (1413ق)، سند العروة الوثقى، صلاة المسافر‌، مکتبة الداوری‌، قم، چاپ اول‌.
7. البیهقی، احمد بن الحسین، السنن الکبری، دار الفکر، (بی‌تا)، بی‌جا.
8. تبریزى، جواد بن على‌، (1428ق)، تنقیح مبانی الأحکام، دار الصدیقة الشهیدة3، قم، چاپ اول‌.
9. جزرى ابن اثیر، مبارک بن محمد‌، (بی‌تا)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر‌، مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان، قم، چاپ اول‌.
10. حلبى بن زهره، حمزة بن على حسینى‌، (1417ق) غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع‌، مؤسسه امام صادق7، قم، چاپ اول.
11. حلى، جمال الدین احمد بن محمد اسدى‌، (1410ق) المقتصر من شرح المختصر‌، مجمع البحوث الإسلامیة‌، مشهد، چاپ اول‌.
12. خویى، سید ابوالقاسم ، (بی‌تا) موسوعة الإمام الخوئی، مؤسسه احیای آثار امام خویى، بی‌جا.
13. خویى، سید ابوالقاسم، (1410ق)، تکملة المنهاج، نشر مدینة العلم، قم.
14. درگاهی، مهدی، (1395ش) «مقاله دیه قتیل الزحام در فقه فریقین»، فصلنامه علمی، ترویجی میقات حج، شماره 93، مشعر، قم.
15. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412ق) المفردات فی غریب القرآن، الدار العلم و الدار الشامیة، بیروت و دمشق، چاپ اول.
16. سبزوارى، سید عبدالأعلى، (1413ق) مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، مؤسسه المنار، دفتر آیة الله سبزوارى، چاپ چهارم، قم.  ‏
17. سلاّر دیلمى، حمزة بن عبدالعزیز‌، (1404ق‌) المراسم العلویة و الأحکام النبویة فی الفقه الإمامی‌، منشورات الحرمین‌، قم، چاپ اول، قم.
18. الشافعی، محمد بن ادریس، (1403ق) الام، بیروت، دار الفکر.
19. شهید ثانی، زین الدین عاملی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، (1410ق) مکتبة الداوری، قم، چاپ اول.
20. شهید ثانی، زین الدین عاملی، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، (1413ق) موسسة المعارف الاسلامیة، قم.
21. شهید صدر، سید محمد‌، (1420ق‌) ما وراء الفقه‌، دار الأضواء للطباعة و النشر و التوزیع‌، بیروت، چاپ اول.
22. شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابویه‌ (1415ق‌) المقنع‌، مؤسسه امام هادى7، قم، اول.
23. شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابویه، (1413ق) من لا یحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.
24. صیمرى، مفلح بن حسن، (1420ق‌) غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام‌، دار الهادی‌، بیروت، چاپ اول.
25. طباطبائى، سید على بن محمد بن ابى‌معاذ، (1418ق) ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام، محمد بهره‏مند، محسن قدیرى، کریم انصارى، على مروارید، مؤسسه آل البیت (:)، قم، چاپ اول‏.
26. طرابلسى، ابن براج قاضى، عبدالعزیز بن نحریر، (1406ق) المهذّب، جمعى از محققین و مصحّحین تحت إشراف شیخ جعفر سبحانى، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، قم، چاپ اول.
27. طریحى، فخرالدین، (1416ق) مجمع البحرین، سید احمد حسینى، کتابفروشى مرتضوى، تهران، چاپ سوم.
28. طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن، (1387ق) المبسوط فی فقه الإمامیه، سید محمدتقى کشفى، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، تهران، چاپ سوم.
29. طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن، (1400ق)‏ النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ دوم.
30. طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن، (1407ق) الخلاف،‏ شیخ على خراسانى، سید جواد شهرستانى،  شیخ مهدى طه نجف، شیخ مجتبى عراقى، ‏دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، قم، چاپ اول.
31. طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن، (1407ق) تهذیب الأحکام، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم.
32. طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن‌، (1427ق‌) رجال الشیخ الطوسی، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، قم، چاپ سوم.
33. طوسی، محمد بن علی بن حمزه (ابن حمزه)، (1408ق) الوسیلة الی نیل الفضیلة، کتابخانه مرعشی، قم، چاپ اول.
34. عاملى، جواد بن محمد حسینى، (1419ق) مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلاّمة، شیخ محمدباقر خالصى، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، قم، چاپ اول‏.
35. عاملى، محمد بن على موسوى، (1411ق) مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام‏، گروه پژوهش مؤسسه آل البیت‏(:)، مؤسسه آل البیت (:)، بیروت، چاپ اول.
36. عاملى، محمد بن مکى‌، (1414ق‌) غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد‌، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
37. عبدالرحمن بن قدامه، الشرح الکبیر، بیروت، دار الکتب العلمیه.
38. عبدالرزاق الصنعانی، المصنّف، به کوشش حبیب الرحمان، المجلس العلمی.
39. عبدالله بن أحمد بن قدامه المقدسی، أبو محمد، (1405ق) المغنی، دار الفکر، بیروت، چاپ اول.
40. علامه حلى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى‌، (1420ق) تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، مؤسسه امام صادق7، قم، چاپ اول‌.
41. فاضل هندى، محمد بن حسن‌، (1416ق) کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام‌، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، قم، چاپ اول‌.
42. فراهیدی، خلیل بن احمد، (1410ق) کتاب العین، منشورات الهجره، قم، چاپ دوم.
43. فهمی المصری، محمود، (بی‌تا) البحر الزاخر، بی‌نا، بی‌جا.
44. فیض کاشانى، محمد محسن (1406ق) الوافی،‏ ضیاء‌الدین حسینى اصفهانى، کتابخانه الامام امیر المؤمنین(7‏)، اصفهان، چاپ اول.
45. فیض کاشانى، محمد محسن، (1401ق) مفاتیح الشرایع، مجمع الذخائر الاسلامیه، قم، چاپ اول.
46. فیومى، احمد بن محمد مقرى‌، (بی‌تا) المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، منشورات دار الرضی، قم، چاپ اول.
47. قمّى، سید صادق حسینى روحانى‌ (بی‌تا) فقه الصادق7، بی‌نا، بی‌جا.
48. کلینى، ابوجعفر محمد بن یعقوب (1407ق) الکافى، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ چهارم.‏
49. مالک بن انس، (بی‌تا) موطا مالک، بی‌نا، بی‌جا. 
50. مالک بن انس، المدونة الکبری، مصر، مطبعة السعاده.
51. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى‌، (1406ق‌) ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار‌، کتابخانه آیة‌الله مرعشى نجفى=، قم، چاپ اول.
52. مجلسى، محمدباقر بن مولى محمدتقى، (1404ق) مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‌، دار الکتب الإسلامیة، تهران.‌
53. محقق حلى، نجم‌الدین جعفر بن حسن‌، (1412ق‌) نکت النهایة النهایة و نکتها‌، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، قم، چاپ اول.
54. مدنى کاشانى، حاج آقا رضا، (1408ق‌)‌ کتاب الدیات‌، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، قم، چاپ اول.
55. المرداوی، علاء الدین أبوالحسن علی بن سلیمان الحنبلی، الانصاف فی معرفة الراجح من الخلاف، به کوشش محمد حامد، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
56. مشکینى، میرزا على‌، (بی‌تا) مصطلحات الفقه‌، بی‌نا، بی‌جا.
57. مظفر، محمدرضا، (1387ش) أصول الفقه، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، قم، چاپ پنجم‏.
58. معرفت، محمد هادی، (بی‌تا) «مقاله تغلیظ دیه و جنایت عمد در ماه‌های حرام»، ماهنامه دادرسی، بی‌نا، بی‌جا.
59. مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى، (1413ق) المقنعه، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، قم، چاپ اول.
60. مقدس اردبیلى، احمد بن محمد ناشر، (1403ق) مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، آقا مجتبى عراقى، شیخ على‏پناه اشتهاردى، آقا حسین یزدى اصفهانى،‏ دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
61. موسوى خمینى، سید روح الله،‏ (1418ق) تنقیح الأصول،‏ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی=، تهران، چاپ اول‏.
62. موسوى خمینى، سید روح الله، (بی‌تا) ‌تحریر الوسیله، مؤسسه مطبوعات دار العلم‌، قم، چاپ اول.‌
63. نجفى، محمد حسن بن باقر، (1373ش) جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم.
64. النووی، أبوزکریا محیی‌الدین، یحیى بن شرف، المجموع شرح المهذب، دار الفکر.
65. واسطى زبیدى حنفى، محب‌الدین، سید محمد مرتضى حسینى‌، (1414ق‌) تاج العروس من جواهر القاموس، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع‌، بیروت، چاپ اول.