جلوه های هجرت در حج از منظر عرفای مسلمان قرن پنجم و ششم هجری قمری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشــجوی دکترای عرفان اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه عرفان اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استاد گروه عرفان اسللمی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

4 دانشیار گروه مطالعات تطبیقی عرفان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

هجرت، عاملی تعیین کننده در حیات فردی و اجتماعی انسان‌هاســت. مفهوم هجرت در اســلام، به حرکت پیامبر(ص) به همراه عده‌ای از مسلمانان از مکه به مدینه محدود نمی‌شود؛ بلکه همچون حکمی کلی خطاب به انســان، در همه زمان‌ها و مکان‌ها جریان داشته و دارای جلوه‌های گوناگون ظاهری و باطنی است. حج از ارکان اسلام و از عباداتی می‌باشد که از زمان آدم(ع) در همه ادوار تاریخی انجام میشده است.
پژوهش حاضر، با روش کتابخانه‌ای و اسنادی و با اســتناد به قرآن کریم، روایات معتبر و نظرات عرفای شــاخص مسلمان قرون پنجم و ششــم همچون قشیری، خواجه عبدالله انصاری، غزالی، عین القضات همدانی و رشــیدالدین میبدی، به بررسی جلوه‌های مختلف هجرت در حج می‌پردازد و بیان می‌کند که حج در بُعــد ظاهر و باطن، مصداق کامل هجرت است و دیگر جلوه‌های متفاوت هجرت از قبیل: سفر، سیاحت و عبرت، هجرت از دارالکفر به دارالاسلام، هجرت از سرزمین ظلم، هجرت به معنای موت و انتقال از دنیا به آخرت، هجرت برای کسب علم، هجرت از گناه و بدی و پلیدی، هجرت برای معرفت امام(ع) و سیر به سوی خدا، در حج نمایان اســت. جامع تمام جلوه‌ها در حج، هجرت از بدی و پلیدی است که البته برتری معرفت امام(ع) ،بر دیگر جلوه‌ها مشهود است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
نهج البلاغة
1. ابن‌عربی، محیی‌الدین (1994م). الفتوحات المکیة، تحقیق عثمان یحیی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم.
2. امام صادق7 (1377ش). مصباح ‌الشریعة، ترجمه و شرح گیلانی، قم، پیام حق، چاپ اول.
3. انصاری، خواجه‌عبدالله (1417ق). منازل السائرین، تهران، دار العلم، چاپ اول.
4. بقلی شیرازی، روزبهان (2008م). تفسیر عرائس البیان فی حقائق القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول.
5. پازوکی، شهرام (1389ش). امام علی7: هفتاد و هشت مقاله تاریخی، روایی، عرفانی، ادبی درباره امیرمؤمنان7، حمید یزدان‌پرست، تهران، اطلاعات، چاپ دوم.
6. جرجانی، سیدشریف علی بن محمد (1370ش). کتاب‌ التعریفات، تهران، ناصرخسرو، چاپ چهارم.
7. جوادی آملی، عبدالله (1390ش). امام مهدی[موجود موعود، تحقیق سیدمحمدحسن مخبر، قم، اسراء، چاپ هفتم.
8. جهانگیری، محسن (1375ش). محیی‌الدین ابن‌عربی چهره برجسته عرفان اسلامی، تهران، دانشگاه تهران، چاپ چهارم.
9. حداد عادل، غلامعلی (1393ش). دانشنامه جهان اسلام، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری کتاب مرجع، چاپ اول.
10. خلیلی، محمدحسین (1382). مبانی فلسفی عشق از منظر ابن‌سینا و ملاصدرا، قم، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول.
11. مخشری، محمود ‌بن‌عمر (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ  سوم.
12. سهروردی، شهاب‌الدین (1375ش). رسائل شیخ اشراق، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ دوم.
13. شریف رضی، محمد بن حسین (1378ش). نهج البلاغه، ترجمه سیدجعفر شهیدی، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ چهاردهم.
1. شیخ صدوق، محمدبن‌علی (1378ق). عیون أخبارالرضا7،تهران، جهان، چاپ اول.
2. ــــــــــــ (1385ش). علل الشرایع، قم، داوری، چاپ اول.
3. ــــــــــــ (1395ق). کمال‌الدین و تمام‌النعمة‌، تهران، اسلامیه، چاپ  دوم.
4. ــــــــــــ (1403ق). معانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
5. ــــــــــــ (1413ق). من‌لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
6. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1970م). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، الطبعة الثانیة، ج5، و (1974م)، ج19.
7. طبرسی، احمد بن علی (1403ق). الإحتجاج علی أهل اللجاج، مشهد، مرتضی، چاپ اول.
8. طوسی، محمد بن الحسن (1414ق). الأمالی، قم، دارالثقافة، چاپ اول.
9. عمادالدین طبری آملی، محمد بن علی (1383ق). بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، نجف، المکتبة الحیدریة، چاپ دوم.
10. غزالی، محمد (1386ش). ترجمه احیاء علوم ‌الدین، مؤیدالدین خوارزمی، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ ششم.
11. فتال نیشابوری، محمد بن احمد (1375ش). روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، رضی،  چاپ اول.
12. قشیری، ابوالقاسم (1374ش). ترجمه رساله قشیریه، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ چهارم.
13. ــــــــــــ (1981م). لطائف الإشارات، مصر، الهیئة المصریة العامة للکتاب، چاپ سوم.
14. قلانسی نسفی، عبدالله بن محمد (1385ش). ارشاد در معرفت و وعظ و اخلاق، تصحیح عارف نوشاهی، تهران، میراث مکتوب، چاپ اول.
15. کاشانی، عبدالرزاق، (1385ش). شرح منازل السائرین، تصحیح محسن بیدارفر، قم، بیدار، چاپ سوم.
16. ــــــــــــ (1426ق). اصطلاحات الصوفیة، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول.
17. کلینی، محمد بن یعقوب (‏1429ق). الکافی، قم، دار الحدیث، چاپ اول.
18. متقی هندی، علی بن حسام‌الدین (1405ق). کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، تصحیح صفوة السقا، بیروت، مؤسسة الرسالة، الطبعة الخامسة.
19. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1403ق). بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم.
20. مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی (1406ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، چاپ دوم.
21. مرتضی زبیدی، محمدمرتضی (1414ق.). تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر.
22. مصطفوی، حسن (1368ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
23. میبدی، احمد بن محمد (1371ش). کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران، امیرکبیر، چاپ پنجم.
24. هجویری، علی بن عثمان (1428ق). کشف المحجوب، تصحیح احمد عبدالرحیم السایح، قاهرة، مکتبة الثقافة الدینیة، چاپ اول.
25. همایی، جلال‌الدین (1385ش). مولوی‌نامه؛ مولوی چه می‌گوید؟، تهران، هما، چاپ دهم.
26. همدانی، عین‌القضات (1341ش). تمهیدات، تصحیح عفیف عسیران، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول.
27. Chittick, William C. (2013). Divine Love: Islamic Literature and the Path to God. New Haven. Yale University Press. First Edition.
28. Chittick, William C., Treflé Hidden, Sheelah. (2014). Jewish, Christian, and Islamic Mystical Perspectives on the Love of God. New York. Palgrave Macmillan. First Edition