دانشجوی دکترای فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع)
چکیده
در فرهنگ شــیعی، زیارت بــه مثابه «نهاد» مــورد مطالعه قرار گرفته اســت؛ یعنی زیارت مجموعهای از معانی، دانشها و تلویحاً دســتورهایی است که اندیشه و عمل زائر را در زندگی اجتماعی در راستای هدفی متعالی تنظیم میکند. ولی متأسفانه ظرفیتهای این نهاد، مانند بیشــتر نهادهایی که دستاورد تمدنی ایران اسلامی محسوب میشوند، مورد غفلت واقع شده اســت. زیارت به مثابه واقعیتی اجتماعی و نهادی زندگی ساز میتواند از ابعاد گوناگون مطالعه شود. از منظر تمدنی، زیارت حرکتی پویا به شمار میآید که آثار مادی و معنوی بسیاری، پیرامون آن شکل میگیرد. ابعاد تمدنی این حرکت را میتوان در سطوح مختلف تبیین کرد. مسئله این پژوهش، شناسایی ابعاد تمدنی نهاد زیارت است. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانهای و تحلیل آنها مبتنی بر روش تحلیل مضمون صورت گرفته است. بر اساس نتایج این پژوهش، چهار بعد اصلی و فراگیری که از تحلیل مضمون منابع کتبی مرتبط به دست آمده است عبارتاند از: «بعد مردمی،» «نظامات اجتماعی،» «هویت تمدنی» و «بعد تاریخی- جغرافیایی». بر اساس یافتههای این پژوهش، قدرت نرم، تعارف میان فرهنگی و پویایی اجتماعی، مؤلفههای مهم بعد مردمی، آثار مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، مؤلفههای کلیدی بعد نظامات اجتماعی، قدرت تولید، احاطه و تعمیق معنا، حس تعلق به امت اسلامی و غایات تمدنی مشترک از مهمترین مؤلفههای بعد هویت تمدنی، و بسط تاریخی آیین زیارت در گستره پهناور جغرافیای فرهنگی جهان اسلام، مهمترین مؤلفه تاریخی- جغرافیایی نهاد زیارت به شمار میآیند.
حافظنیا، محمدرضا، زرقانی، سیدهادی(۱۳۹۱)، «چالشهای ژئوپلیتیکی همگرایی در جهان اسلام»، پژوهشهایجغرافیایمردمی، شماره۸۰.
خانی، ابراهیم (۱۳۹۵)، جامعهشناسیحکمتمتعالیه، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق۷.
خانی، محمدحسن (۱۳۹۶)، «آیین اربعین به مثابه منبع قدرت نرم جهان اسلام»، مجموعه مقالات دومین همایش بینالمللی لقاء الحسین، جلد ۴، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق۷.
خاکی، غلامرضا (۱۳۹۰)، روش تحقیق با رویکردی به پایاننامهنویسی،تهران، انتشاراتبازتاب.
الناصر غالب (۲۰۱۵)، البناء الاجتماعی و الثقافة الحسینیة، کربلاء المقدسة، دار وارث للطباعة.
ولایتی، علیاکبر، سعید محمدی، رضا (۱۳۸۹)، «تحلیل تجارب همگرایی در جهان اسلام»، دانشسیاسی، شماره ۱۱.
همایون، محمدهادی (۱۳۸۴)، «جهانگردی در جمهوری اسلامی ایران: میان اقتصاد و فرهنگ»، مجموعهمقالاتهمایشملیارتباطاتمیانفرهنگیوسیاستخارجی، دانشگاه تهران.
ــــــــــ (۱۳۹۱)، جهانگردی، ارتباطیمیانفرهنگی، مطالعهتطبیقیالگویغربیمعاصروالگویاسلامی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق۷.
ــــــــــ (۱۳۹۶)، «نقش تمدنساز عاشورا و اربعین، از بعثت و غدیر تا ظهور»، مجموعهمقالاتدومینهمایشبینالمللیلقاءالحسین، جلد ۴، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق۷.
یوسفی، علی، صدیق اورعی، غلامرضا، کهنسال، علیرضا، مکریزاده، فهیمه (۱۳۹۱)، «پدیدارشناسی تجربی زیارت امام رضا۷»، مطالعات اجتماعی ایران، دوره ششم، شماره ۳و۴.
Attride-Stirling, J. (2001), “Thematic Networks: An Analytic Tool for Qualitative Research”, Qualitative Research, Vol. 1, No. 3, Pp. 385-405.
Braun, V. & Clarke, V. (2006), “Using thematic analysis in psychology”, Qualitative Research in Psychology, Vol. 3, No. 2, Pp. 77-101.
Patton, M. Q. (1990), Qualitative evaluation and research.