ابعاد تمدنی نهاد زیارت در فرهنگ شیعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکترای فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

در فرهنگ شــیعی، زیارت بــه مثابه «نهاد» مــورد مطالعه قرار گرفته اســت؛ یعنی زیارت مجموعه‌ای از معانی، دانش‌ها و تلویحاً دســتورهایی است که اندیشه و عمل زائر را در زندگی اجتماعی در راستای هدفی متعالی تنظیم می‌کند. ولی متأسفانه ظرفیت‌های این نهاد، مانند بیشــتر نهادهایی که دستاورد تمدنی ایران اسلامی محسوب می‌شوند، مورد غفلت واقع شده اســت. زیارت به مثابه واقعیتی اجتماعی و نهادی زندگی ساز می‌تواند از ابعاد گوناگون مطالعه شود. از منظر تمدنی، زیارت حرکتی پویا به شمار می‌آید که آثار مادی و معنوی بسیاری، پیرامون آن شکل می‌گیرد. ابعاد تمدنی این حرکت را می‌توان در سطوح مختلف تبیین کرد. مسئله این پژوهش، شناسایی ابعاد تمدنی نهاد زیارت است. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای و تحلیل آنها مبتنی بر روش تحلیل مضمون صورت گرفته است. بر اساس نتایج این پژوهش، چهار بعد اصلی و فراگیری که از تحلیل مضمون منابع کتبی مرتبط به دست آمده است عبارتاند از: «بعد مردمی،» «نظامات اجتماعی،» «هویت تمدنی» و «بعد تاریخی- جغرافیایی». بر اساس یافته‌های این پژوهش، قدرت نرم، تعارف میان فرهنگی و پویایی اجتماعی، مؤلفه‌های مهم بعد مردمی، آثار مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، مؤلفه‌های کلیدی بعد نظامات اجتماعی، قدرت تولید، احاطه و تعمیق معنا، حس تعلق به امت اسلامی و غایات تمدنی مشترک از مهمترین مؤلفه‌های بعد هویت تمدنی، و بسط تاریخی آیین زیارت در گستره پهناور جغرافیای فرهنگی جهان اسلام، مهمترین مؤلفه تاریخی- جغرافیایی نهاد زیارت به شمار می‌آیند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1.  

    1. الهی تبار، علی (۱۳۹۱)، علل انحطاط مسلمین از دیدگاه شهید مطهری و دکتر شریعتی، قم، نشر معارف.
    2. بابایی، حبیبالله (۱۳۹۴)، مدنیت و معنویت در اربعین، مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین، تهران، انتشارات سوره مهر.
    3. بابایی، حبیبالله (۱۳۹۶)، «درآمدی بر شاخصهای تمدنی در اربعین»، مجموعه مقالات دومین همایش بینالمللی لقاء الحسین، جلد ۴، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق۷ .
    4. بارانی، محمدرضا، میرمحمدی، سیدضیاءالدین (۱۳۹۱)، «درآمدی بر چیستی تمدن اسلامی از دیدگاه مستشرقان»، تاریخ اسلام، چاپ سیزدهم، شماره ۵۰.
    5. بهمنی خدنگ، محمدرضا (۱۳۹۶)، «آیین اربعین، نمایش تنوع در امت اسلامی»، چکیده مقالات سومین همایش بینالمللی لقاء الحسین، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق۷.
    6. پرویش، محسن (١٣٩٦)، «همگرایی جهانی و راهکارهای وصول به آن از طریق گسترش فرهنگ اربعین»، چکیده مقالات سومین همایش بینالمللی لقاء الحسین، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق۷.
    7. جعفری هفتخوانی، نادر (۱۳۹۲)، مدیریت گردشگری و وجهه ملی در جمهوری اسلامی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق۷.
    8. چکیده مقالات سومین همایش بینالمللی لقاء الحسین (۱۳۹۶)، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق۷.
    9. حاجیانی، ابراهیم (۱۳۸۴)، گفتوگوی بین فرهنگی و انسجام ملی، در همبستگی ملی در ایران (مجموعه مقالات)، به کوشش داریوش قمری، تهران، مؤسسه مطالعات ملی.
    10. حافظنیا، محمدرضا، زرقانی، سیدهادی (۱۳۹۱)، «چالشهای ژئوپلیتیکی همگرایی در جهان اسلام»، پژوهشهای جغرافیای مردمی، شماره ۸۰.
    11. خانی، ابراهیم (۱۳۹۵)، جامعهشناسی حکمت متعالیه، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق۷.
    12. خانی، محمدحسن (۱۳۹۶)، «آیین اربعین به مثابه منبع قدرت نرم جهان اسلام»، مجموعه مقالات دومین همایش بینالمللی لقاء الحسین، جلد ۴، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق۷.
    13. خاکی، غلامرضا (۱۳۹۰)، روش تحقیق با رویکردی به پایاننامهنویسی، تهران، انتشارات بازتاب.
    14. دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال (۱۳۹۰)، «الزامات دیپلماسی فرهنگی ایران»، نشریه همشهری دیپلماتیک، شماره ۵۸.
    15. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۵۷۳۱)، مفردات الفاظ قرآن کریم، ترجمه غلامرضا خسروی حسینی، نشر مرتضوی.
    16. زمانی، حسین (۱۳۹۲)، بازشناسی مفهوم زیارت، تهران، انتشارات آوند رشد.
    17. ستوده، محمد (۱۳۸۷)، «جهانی شدن و همگرایی کشورهای اسلامی»، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۴۲.
    18. سیاح، احمد(۱۳۷۷)، فرهنگ بزرگ جامع نوین عربی به فارسی، تهران، انتشارات اسلام.
    19. شایگان، داریوش (۱۳۵۶)، آسیا در برابر غرب، تهران، انتشارات امیرکبیر.
    20. شربتیان، محمدحسن (۱۳۹۰)، تأملی کارکردی بر نقش توسعه پایدار گردشگری دینی در جامعه ایران، http://anthropology.ir/article/10725.html.
    21. صالحی امیری، سیدرضا و محمدی، سعید (۱۳۸۹)، دیپلماسی فرهنگی، تهران، انتشارات ققنوس.
    22. صدر حاج سیدجوادی، احمد (۰۸۳۱)، دائرة المعارف تشیع، جلد سوم، تهران، مؤسسه دائرة المعارف تشیع.
    23. طباطبایی، سیدمحمدحسین (۱۳۷۴)، المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، تهران، دفتر انتشارات اسلامی.
    24. عرفان، امیرحسین، بیات، علی (۱۳۹۳)، «آموزه امت اسلامی در قرآن و بازاندیشی در قابلیتهای تمدنی و فرهنگی آن»، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، شماره ۱۵.
    25. فیاض، ابراهیم (۱۳۸۹)، تعامل دین، فرهنگ و ارتباطات، تهران، شرکت چاپ و نشر بینالملل.
    26. قاسمی، نرگس (۱۳۸۷)، «جایگاه سیاسی و اقتصادی زیارت»، مجموعه مقالات هماندیشی زیارت، تهران، نشر مشعر.
    27. کرمیپور، اللهکرم (۱۳۹۴)، «گردشگری دینی: ماهیت و کارکرد»، دو فصنامه اسلام و علوم اجتماعی، شماره۱۳.
    28. مولانا، حمید (۱۳۸۴)، ارتباطات جهانی در حال گذار: پایان چندگونگی؟، تهران، انتشارات سروش.
    29. ـــــــــــــ ، (۱۳۸۴)، اطلاعات و ارتباطات جهانی، ترجمه اسدالله آزاد، محمد حسنزاده و مریم اخوتی، تهران، نشر کتابدار.
    30. مجموعه مقالات هماندیشی زیارت (۱۳۸۷)، تهران، نشر مشعر.
    31. مجموعه مقالات همایش بینالمللی دکترین مهدویت (۱۳۸۸)، قم، انتشارات بینالمللی المصطفی۹.
    32. مجموعه مقالات اربعین حسینی (۱۳۹۴)، قم، انتشارات بینالمللی المصطفی۷.
    33. مجموعه مقالات و یادداشتهای دومین همایش بینالمللی لقاء الحسین (۱۳۹۵)، قم، انتشارات کتاب جمکران.
    34. مجموعه مقالات دومین همایش بین المللی لقاء الحسین (۱۳۹۶)، جلد ۴، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق۷.
    35. محمدی، علی (۱۳۸۴)، امپریالیسم فرهنگ و هویت فرهنگی، ترجمه حسن بشیر، تهران، انتشارات مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق۷.
    36. معینیپور، مسعود (۱۳۹۴)، مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین، تهران، انتشارات سوره مهر.
    37. موسوی، سیدمهدی (۱۳۹۴)، «اربعین حسینی شکوه همبستگی اجتماعی امت اسلامی»، مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین، تهران، انتشارات سوره مهر.
    38. مهدیار، میثم (۱۳۹۴)، «ظرفیتشناسی اربعین»، مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین، تهران، انتشارات سوره مهر.
    39. الناصر غالب (۲۰۱۵)، البناء الاجتماعی و الثقافة الحسینیة، کربلاء المقدسة، دار وارث للطباعة.
    40. ولایتی، علیاکبر، سعید محمدی، رضا (۱۳۸۹)، «تحلیل تجارب همگرایی در جهان اسلام»، دانش سیاسی، شماره ۱۱.
    41. همایون، محمدهادی (۱۳۸۴)، «جهانگردی در جمهوری اسلامی ایران: میان اقتصاد و فرهنگ»، مجموعه مقالات همایش ملی ارتباطات میان فرهنگی و سیاست خارجی، دانشگاه تهران.
    42. ــــــــــ (۱۳۹۱)، جهانگردی، ارتباطی میانفرهنگی، مطالعه تطبیقی الگوی غربی معاصر و الگوی اسلامی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق۷.
    43. ــــــــــ (۱۳۹۶)، «نقش تمدنساز عاشورا و اربعین، از بعثت و غدیر تا ظهور»، مجموعه مقالات دومین همایش بینالمللی لقاءالحسین، جلد ۴، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق۷.
    44. یوسفی، علی، صدیق اورعی، غلامرضا، کهنسال، علیرضا، مکریزاده، فهیمه (۱۳۹۱)، «پدیدارشناسی تجربی زیارت امام رضا۷»، مطالعات اجتماعی ایران، دوره ششم، شماره ۳و۴.
    45. Attride-Stirling, J. (2001), “Thematic Networks: An Analytic Tool for Qualitative Research”, Qualitative Research, Vol. 1, No. 3, Pp. 385-405.
    46. Braun, V. & Clarke, V. (2006), “Using thematic analysis in psychology”, Qualitative Research in Psychology, Vol. 3, No. 2, Pp. 77-101.
    47. Patton, M. Q. (1990), Qualitative evaluation and research.