کاوشی درباره مدفن فاطمه بنت اسد (ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ مجتمع آموزش عالی امام خمینی (ره) وابسته به جامعة المصطفی العالمیة

2 دانشجوی دکترای شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

اهل سنت همواره قبری خارج از بقیع را به عنوان مدفن فاطمه بنت اسد(س) معرفی کرده اند. درحالیکه شیعیان همیشه او را در قبه اهلبیت(ع) زیارت کرده اند و این یعنی دو مکان، یکی خارج از بقیع و دیگری ابتدای بقیع به عنوان مدفن او شناخته شده است. گزاره های تاریخی از قرن سوم نشان می دهد، قبر ایشان در ابتدای بقیع امروزی است. اما از نیمه دوم قرن ششم برای اولین بار قبه‌ای در انتهای بقیع به عنوان مزار بنت اسد رؤیت و گزارش شده است. بررسی و جمع بندی گزاره های تاریخی نشان میدهد پیامبر اعظم(ص) همه کسانی را که در عهد ایشان وفات یافته اند، جایی در ابتدای بقیع امروزی دفن کردهاند و با توجه به علاقه وافر پیامبر(ص) به فاطمه بنت اسد، نمیتوان پذیرفت او از این قاعده مستثنا شده باشد. اگر این موارد را به گزارش های مبتنی بر دفن امام حسن(ع) و عباس بن عبدالمطلب در کنار ایشان بیفزاییم، نتیجه این خواهد بود که قبر او در بقعه اهل بیت(ع) است. این نوشتار درصدد است با پژوهشی روشمند و با استفاده از منابع اصیل، مدفن این بانو را مشخص کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1.  

    1. ابن اثیر، علی بن محمد (۱۴۰۹)، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت ـ لبنان، دار الفکر.‬‬
    2. ابن جبیر، محمد بن احمد (۲۰۰۸)، تذکرة بالأخبار عن اتقافات الأسفار، بیروت ـ لبنان، المؤسسة العربیة للدراسات و النشر، دار السویدی.‬
    3. ابن حبان، محمد (۱۴۰۸)، تاریخ الصحابة الذین روی عنهم الأخبار، تحقیق بوران ضناوی، بیروت ـ لبنان، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.‬
    4. ابن حجر هیتمی، احمد بن حجر (۱۴۳۴)، الجوهر المنظم فی زیارة قبر الشریف النبوی المکرم، بیروت ـ لبنان، دار الحاوی
    5. ابن زبالة، محمد بن حسن (۲۰۰۳)، اخبار المدینة، تحقیق صلاح عبدالعزیز زین السلامة، مدینه منوره ـ عربستان، مرکز بحوث و دراسات المدینة المنورة.‬
    6. ابن سعد، محمد بن سعد (۱۴۱۰)، الطبقات الکبری، بیروت ـ لبنان، دار الکتب العلمیة.‬
    7. ابن شبة نمیری، عمر بن شبة (۱۴۱۰)، تاریخ المدینة المنورة، تصحیح فهیم محمد شلتوت، قم ـ ایران، دار الفکر.‬
    8. ابن شهرآشوب، محمد بن علی (بیتا)، المناقب، قم ـ ایران، علامه.‬
    9. ابن صباغ، علی بن محمد (بیتا)، الفصول المهمة فی معرفة الأئمة، قم ـ ایران، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر.‬‬
    10. ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله (۱۴۱۲)، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، بیروت ـ لبنان، دار الجیل.‬
    11. ابن عساکر، علی بن حسن (۱۴۱۵)، تاریخ مدینة دمشق، بیروت ـ لبنان، دار الفکر.‬
    12. ابن عساکر الدمشقی، عبدالصمد بن عبدالوهاب (بیتا)، إتحاف الزائر و إطراف المقیم للسائر فی زیارة النبی۹، تحقیق حسین محمد شکری، شرکة دار الأرقم بن أبیالأرقم.
    13. ابن عنبة، احمد بن علی (۱۴۱۷)، عمدة الطالب فی أنساب آل ابی طالب، قم ـ ایران، مؤسسة أنصاریان للطباعة و النشر.‬
    14. ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم (۱۴۱۰)، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت ـ لبنان، دار الأضواء.
    15. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (۱۴۰۷)، البدایة و النهایة، بیروت ـ لبنان، دار الفکر.‬
    16. ابن مازه، محمد بن عمر (۱۳۹۲)، لطائف الاذکار، تصحیح رسول جعفریان، تهران ـ ایران، نشر علم.‬
    17. ابن منظور، محمد بن مکرم (بیتا)، لسان العرب، بیروت ـ لبنان، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.‬
    18. ابن نجار، محمد بن محمود (۲۰۰۶)، الدرة الثمینة فی اخبار المدینة، تصحیح صلاحالدین بن عباس شکر، مرکز بحوث و دراسات المدینة المنورة.
    19. ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین (۱۴۱۹)، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت ـ لبنان، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
    20. ابومخرمه، طیب بن عبدالله (۱۴۲۸)، قلادة النحر فی وفیات أعیان الدهر، تحقیق بوجمعة عبدالقادر مکری و خالد زواری، بیروت ـ لبنان، دار المنهاج.
    21. انصاری الجزیری الحنبلی، عبدالقادر بن محمد (۱۳۸۴)، الدرر الفرائد المنظمة فی اخبار الحاج و طریق مکة المعظمة، قاهره ـ مصر، المطبعة السلفیة.
    22. آقشهری، محمد بن احمد (۲۰۱۰)، الروضة الفردوسیة و الحضرة القدسیة، تحقیق قاسم السامرائی، لندن ـ انگلیس، مؤسسة الفرقان للتراث الإسلامی.‬
    23. بحرانی، راشد بن ابراهیم (۱۴۲۹)، مختصر فی تعریف أحوال سادة الأنام النبی و الإثنی عشر الإمام علیهم أفضل الصلاة و السلام،‏ تحقیق نبیل رضا علوان، قم ـ ایران، باقیات.‬
    24. بکری، عبدالله بن عبدالعزیز (۱۴۰۳)، معجم ما استعجم من أسماء البلاد و المواضع، بیروت ـ لبنان، عالم الکتب.‬
    25. حسینی مدنی، محمد کبریت (۱۴۱۷)، الجواهر الثمینة فی محاسن المدینة، بیروت ـ لبنان، دار الکتب العلمیة.‬
    26. خلیل بن احمد (بیتا)، کتاب العین، قم، مؤسسه انتشارات هجرت.‬
    27. خوارزمی، محمد بن اسحاق (بیتا)، إثارة الترغیب و التشویق إلی المساجد الثلاثة و البیت العتیق، مکة مکرمة ـ عربستان، مکتبة نزار مصطفی الباز.‬
    28. دمیری، محمد بن موسی (بیتا)، حیاة الحیوان الکبری، بیروت ـ لبنان، دار الکتب العلمیة.‬
    29. دیاربکری، حسین بن محمد (بیتا)، تاریخ الخمیس فی أحوال أنفس النفیس، بیروت ـ لبنان، دار صادر.‬
    30. ذهبی، محمد بن احمد (۱۴۱۳)، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبد السلام تدمری، بیروت ـ لبنان، دار الکتاب العربی.‬‬
    31. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (بیتا)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت ـ لبنان، دار الشامیة.‬
    32. سامرائی، خلیل ابراهیم و ثائر حامد محمد (۱۹۸۴)، المظاهر الحضریة للمدینة المنورة فی عصر النبوة، موصل ـ عراق، مکتبة بسام.‬
    33. سخاوی، محمد بن عبدالرحمن (۲۰۰۹)، التحفة اللطیفة فی تاریخ المدینة الشریفة، مدینه منوره ـ عربستان، مرکز بحوث و دراسات المدینة المنورة.‬
    34. سمهودی، علی بن عبدالله (۲۰۰۱)، وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، تحقیق قاسم السامرائی، مؤسسة الفرقان للتراث الإسلامی.‬
    35. سیوطی، عبدالرحمن بن ابیبکر (۱۴۲۵)، تاریخ الخلفاء، تحقیق حمدی دمرداش، مکتبة نزار مصطفی الباز.
    36. شرقی الفاسی، محمد بن الطیب (۲۰۱۴)، الرحلة الحجازیة، تحقیق نورالدین شوبد، ابوظبی ـ امارات، دار السویدی للنشر و التوزیع.‬
    37. شریشی، احمد بن عبدالمؤمن (بیتا)، شرح مقامات الحریری، بیروت، دار الکتب العلمیة.‬‬
    38. شیخ صدوق، محمد بن علی (۱۳۷۶)، أمالی شیخ صدوق، تهران ـ ایران، کتابچی.‬
    39. ــــــــــــ ، (بیتا)، علل الشرائع، قم، مکتبة الداوری.‬
    40. شیرازی، نایب الصدر (۱۳۸۹)، سفرنامه مکه (۵۰ سفرنامه حج قاجاری به کوشش رسول جعفریان) تاریخ سفر ۱۳۰۵ق، تهران ـ ایران، نشر علم.‬
    41. صبری پاشا ایوب (n.d.)، مرآت الحرمین، قسطنطنیة، بحریة.
    42. صفوری، عبدالرحمن بن عبدالسلام. (بیتا)، نزهة المجالس و منتخب النفائس، بیروت ـ لبنان، دار الکتب العلمیة.‬
    43. ضامن بن شدقم (۱۳۷۸)، تحفة الأزهار و زلال الأنهار فی نسب ابناء الأئمة الأطهار علیهم صلوات الملک الغفار، تهران ـ ایران، کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران.‬
    44. طبرسی، فضل بن حسن (۱۳۷۶)، إعلام الوری بأعلام الهدی، (ط ـ الحدیثة) قم ـ ایران، مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث.‬‬
    45. طوسی، محمد بن حسن (بیتا)، تهذیب الأحکام، تحقیق خرسان، تهران ـ ایران، دار الکتب الإسلامیة.
    46. عباسی، احمد بن عبدالحمید (بیتا)، عمدة الاخبار فی مدینة المختار، تصحیح محمد طیب الانصاری، مدینه منوره ـ عربستان، اسعد درابزونی الحسینی.‬‬
    47. عصمتالسلطنه، دختر فرهاد میرزا (۱۳۸۹)، سفرنامه مکه (۵۰ سفرنامه حج قاجاری به کوشش رسول جعفریان) تاریخ سفر ۱۲۹۷ق. تهران ـ ایران، نشر علم.‬
    48. عیاشی، عبدالله بن محمد (۲۰۰۶)، الرحلة العیاشیة، تصحیح سعید الفاضلی، ابوظبی ـ امارات، دار السویدی للنشر و التوزیع.‬
    49. فرشی (۱۳۹۵)، ذراع مدینه (۵۰ سفرنامه حج قاجاری به کوشش رسول جعفریان) تاریخ تألیف ۱۰۴۲-۱۰۳۷، قم ـ ایران، نشر مؤرخ.‬
    50. فرهادمیرزا معتمد الدوله (۱۳۸۹)، سفرنامه مکه (۵۰ سفرنامه حج قاجاری به کوشش رسول جعفریان) تاریخ سفر ۱۲۹۲ق، تهران ـ ایران، نشر علم.‬
    51. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (۲۰۰۲)، المغانم المطابة فی معالم طابة، مدینه منوره ـ عربستان، مرکز بحوث و دراسات المدینة المنورة.
    52. قشقایی، ایازخان (۱۳۸۸)، سفرنامه حج (تاریخ سفر ۱۳۴۰ق)، تصحیح پرویز شاکری، تهران ـ ایران، کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.‬
    53. قطب راوندی، سعید بن هبةالله (بیتا)، الخرائج و الجرائح، قم ـ ایران، مؤسسة الإمام المهدی[.‬
    54. قیسی، محمد بن احمد (۱۹۶۸)، انس الساری و السارب من اقطار المغارب الی منتهی الآمال و المآرب سید الاعاجم و الاعارب، تصحیح محمد الفاسی، فاس.‬
    55. کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۲۹)، الکافی، تحقیق دار الحدیث، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر.‬
    56. گنجی، محمد بن یوسف (بیتا)، کفایة الطالب فی مناقب علی بن أبی طالب۷، تهران ـ ایران، دار إحیاء تراث أهل البیت:.‬
    57. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (۱۳۶۵)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، دار إحیاء التراث العربی.‬
    58. محلی، حمید بن احمد (۱۴۲۳)، الحدائق الوردیة فی مناقب الأئمة الزیدیة، تصحیح مرتضی بن زید محطوری، صنعا ـ یمن، مکتبة بدر.‬
    59. مرجانی، عبدالله بن عبدالملک (بیتا)، بهجة النفوس و الاسرار فی تاریخ دار الهجرة النبی المختار، تحقیق محمد عبدالوهاب فضل، بیروت ـ لبنان، دار الغرب الاسلامی.(نشر اثر اصلی ۲۰۰۲)‬‬.
    60. مرزبانی، محمد بن عمران (بیتا)، معجم الشعراء، تحقیق فاروق اسلیم، بیروت ـ لبنان، دار صادر.‬
    61. مسعودی، علی بن حسین (۱۳۸۴)، إثبات الوصیة للإمام علی بن أبی طالب، قم ـ ایران، انصاریان.‬
    62. ــــــــــــ ، (بیتا)، التنبیه و الإشراف، قاهره: دار الصاوی.‬‬
    63. مصعب بن عبدالله (۱۹۹۹)، کتاب نسب قریش، تصحیح لوى، پرووانسال، اواریست، قاهره ـ مصر، دار المعارف.‬
    64. مطری، محمد بن احمد (۱۴۲۶)، التعریف بما انست الهجرة من معالم دار الهجرة، تصحیح سلیمان الرحیلی، ریاض ـ عربستان، دارة الملک عبدالعزیز.‬
    65. مفید، محمد بن محمد (۱۳۷۲)، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم ـ ایران، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید.‬
    66. مکناسی، محمد بن عبدالوهاب (۲۰۰۳)، رحلة المکناسی، تصحیح محمد بوکبوط، ابوظبی ـ امارات، دار السویدی للنشر و التوزیع.‬
    67. ‫مهندس، میرزامحمد (۱۳۸۹)، الوجیزة فی تعریف المدینة (۵۰ سفرنامه حج قاجاری به کوشش رسول جعفریان) تاریخ سفر ۱۲۹۲ـ ۱۴۹۴ق، تهران ـ ایران، نشر علم.‬
    68. نابلسی، عبدالغنی (۱۹۹۸)، الحقیقة و المجاز فی رحلة بلاد الشام و مصر و الحجاز، تصحیح ریاض عبدالحمید مراد، دار المعرفة.‬
    69. ناشناخته (۱۳۸۹)، سفر نامه مکه (۵۰ سفرنامه حج قاجاری به کوشش رسول جعفریان) تاریخ سفر ۱۲۹۹ق. تهران ـ ایران، نشر علم.‬
    70. وزیر وظایف، میرزاداوود (۱۳۸۹)، سفرنامه مکه (۵۰ سفرنامه حج قاجاری به کوشش رسول جعفریان) تاریخ سفر ۱۳۲۲ق، تهران ـ ایران، نشر علم.‬
    71. وصف مکة و وصف المدینة الطیبة و وصف بیت المقدس (۱۳۹۳)، العرب، ۸ (۵ و ۶).‬‬
    72. هدایت، مخبرالسلطنه (۱۳۸۹)، سفرنامه مکه معظمه (۵۰ سفرنامه حج قاجاری به کوشش رسول جعفریان) تاریخ سفر ۱۳۲۲ق. تهران ـ ایران، نشر علم.‬.‬‬