درآمدی بر چیستی شبهه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

رئیس پژوهشکده حج و زیارت

چکیده

شبهه در لغت در معانی مختلفی مانند شباهت و همانندی، و پیچیدگی و ابهام به کار رفته است؛ اما کاربرد اصطلاحی آن در فقه و کلام، متفاوت است. شبهه در علم فقه به معنای شک به کار می‌‏رود؛ در حالی که در علم کلام، استدلالی اعتقادی است که با اختلاط یا ایجاد مشابهت میان حق و باطل یا صحیح و غلط، تشخیص حق را دشوار می‏‌کند و خواسته یا ناخواسته، باورهای اعتقادی یک مذهب را به چالش می‏‌کشد. همچنین شبهه ویژگی‏‌هایی دارد؛ از قبیل استفاده از نظام استدلالی به ظاهر بسیط و ساده، پایان نیافتن با پاسخ منطقی، بهره‌برداری از شذوذات و نوادر، استناد به رفتار عوام، تأثیرگذاری بیشتر بر توده‌ها، رشد در محیط‌های غیر پاسخ‌گو و قدرت گسترش و رشد سریع. این ویژگی‌ها سبب شده است که شبهه، از نگاه متکلمین، بسیار خطرناک باشد، تا آنجا که برخی پاسخ‏‌گویی به شبهه را یکی از اهداف علم کلام دانسته‌‏اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. ابن تیمیه، تقی الدین، الفتوی الحمویة الکبری، تحقیق حمد بن عبدالمحسن التویجری، دارالصمیعی، ریاض، چاپ سوم، 1425ق.
  2. ابن عثیمین، محمد بن صالح، مجموع فتاوی و رسائل، ریاض، دارالوطن، 1413ق.
  3. ابن قیم، مفتاح دار السعاده و منشور ولایة العلم و الارادة، دارالکتب العلمیه، بیروت، بی‏تا.
  4. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر، 2003م.
  5. ابن‏تیمیه، تقی الدین، الرسائل الکبرى (الاکلیل)، مکتبة و المطبعة محمدعلى صبح، لبنان.
  6. ایجی، عضدالدین، شرح المواقف، دارالکتب العلمیة، بیروت، 1419ق.
  7. باجوری، ابراهیم، تحفة المرید علی جوهرة التوحید، دارالکتب العلمیة، بیروت، 2001م.
  8. بحرانی، ابن میثم، شرح نهج البلاغه، ترجمه: قربانعلی محمدی مقدم،بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، 1375ش.
  9. بدوی، عبدالرحمن، مذاهب الاسلامیین، دار للملایین، بیروت، 1376ق.
  10. بهمنی، سعید، مجله حسنا، شماره 7.
  11. تهانوی، محمد علی، کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، مکتبة لبنان، بیروت، 1382ق.
  12. جعفری، محمد تقی، تفسیر نهج البلاغه، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1360ش.
  13. حسن خان، صدیق، ابجد العلوم، دارالکتب العلمیة، بیروت، 1420ق.
  14. حیدری، سید علی نقی، اصول الاستنباط، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، 1412ق.
  15. رازی، محمد بن ابی بکر، مختار الصحاح،مکتبة لبنان، 1986ق.
  16. راغب الاصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دارالقلم، 1412ق.
  17. زرکشی، ابوعبدالله، المنثور فی القواعد، تحقیق محمد حسن اسماعیل، دارالکتب العلمیة، بیروت، 1421ق.
  18. سبت، خالد بن عثمان، فقه الرد علی المخالف، مرکز المصادر، جده، 2008م.
  19. سبحانی، جعفر، عقاید استدلالی، ترجمه علی ربانی گلپایگانی، نصایح، قم، 1381ش.
  20. سیوطى، جلال‏الدین، در المنثور، دارالمعرفه، بیروت.
  21. صادقی، هادی، درآمدی بر علم کلام، نشرطه، قم، 1382ش.
  22. صدوق، ابو جعفر محمد بن علی، عیون أخبار الرضا(ع)، محقق، مصحح، مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1378ق.
  23. طاش کبری زاده، احمد بن مصطفی، مفتاح السعادة و مصباح السیادة فی موضوعات العلوم، دارابن حزم، بیروت، 1431ق.
  24.  طالقانی، سید حسن و ملک مکان حمید، چستی عقل در عقل گرایی معتزله،کلام اسلامی، زمستان 1391،شماره 84.
  25. طباطبایى، محمدحسین، المیزان، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،
  26. طبرسی، احمد بن على، الاحتجاج، دارالنعمان، بیروت، 1386ق.
  27.  طبرسى، ابى‏على، مجمع‏البیان، دارالمعرفه، بیروت، 1408.
  28.  طبرى، محمد بن جریر، جامع‏البیان فی تفسیر القرآن، دارالمعارف، مصر.
  29. علیزاده موسوی، سید مهدی، سلفی گری و وهابیت، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ ششم، 1394ش.
  30. فیومی المقری، مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، لبنان، 1987م.
  31. قاسمی، محمد جمال الدین بن محمد سعید، محاسن التأویل، دار احیاء الکتب العربیه، فیصل عیسی البابی الحلبی.
  32. قرآن مجید
  33. قونوی، قاسم، انیس الفقهاء، تحقیق احمد بن عبدالرزاق الکبیسی، دارالوفاء للنشر و التوزیع، جده، 1407ق.
  34. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالکتب االاسلامیة ، چاپ سوم، 1388.
  35. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، دارالحدیث، 1393.
  36. محمدی ری شهری، منتخب میزان الحکمة، تلخیصِ: سید حمید حسینی، ترجمه: حمیدرضا شیخی، دارالحدیث، قم، 1381ش.
  37. مختار عمر، احمد، اللغة العربیة المعاصرة، عالم الکتاب،  قاهره، 1429ق.
  38. مرغینانی، علی بن ابن ابی بکر، الهدایة شرح بدایة المبتدی، مکتبة الاسلامیة، قاهره،،1431.
  39. مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، انتشارات صدرا، قم، چاپ28، 1388ش.
  40. مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، دفتر تبلیغات اسلامی، 1370.
  41. معلوف، لوئیس، المنجد، چاپ 26، بیروت.
  42. مکارم شیرازی و دیگران، پیام امام امیرالمؤمنین ع، انتشارات امام علی بن ابیطالب ع، قم، 1390ش.
  43. موصلی، فتحی بن عبدالله، فقه الحوار مع المخالف فی السنة النبویة، دارالاثریه، عمان، 2007م.
  44. نهج البلاغه
  45. واعی، توفیق یوسف، الحوار الاسلامی، اصوله و مفاهیمه و رسائله، مکتبة المنار الاسلامیة، کویت، 2008م.
  46. الهام، محمد علی طویر، جامعة النجاح الوطنیه، فلسطین، 2008.
    1. http://www.almaany.com/ar/dict/ar-ar