اعلان برائت از مشرکان و تحلیل مفهوم «مشرک»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی پژوهشکده حج و زیارت

چکیده

برائت از مشرکان و اعلان آن، مورد تأکید فقهای اسلام، اعم از شیعه و سنی، است. آنچه باعث شده این واجب سیاسی، محل اختلاف قرار بگیرد، انجام آن در فریضه حج است. مطالبی برای تبیین این فریضه نگاشته شده، ولی کمتر به ابعاد فقهی آن پرداخته شده، و بیشتر آثار سیاسی ـ اجتماعی و خاستگاه آن مورد بحث قرار گرفته است. نگارنده بر این اعتقاد است آنچه باعث شده شبهاتی حول این مسئله پدید آید، عدم توجه به واژه مشرک و رابطه آن با برائت، در یک خاستگاه فقهی است. به نظر می‌رسد با توجه به آیات قرآنی، دو نوع مشرک و به تبع آن، دو گونه برائت داریم که تفکیک این دو عنوان از یکدیگر برای تبیین این واجب فقهی ـ سیاسی، یعنی برائت از مشرکان، می‌تواند بسیار رهگشا باشد. به نظر می‌رسد برائت از مشرکانی که مورد تأکید قرآن کریم بوده و فقه اسلامی بدان حکم نموده است، برائت از نظام و جبهه‌ای  است که به تقابل با جبهه اسلام برخاسته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


* قرآن کریم
1. محمد بن طاهر، ابن عاشور، (بی‌تا)، التحریر و التنویر، بیروت‏، مؤسسة التاریخ‏، چاپ اول.
2. ابن فارس، احمد، (1404ق)‌، معجم مقاییس اللغة، عبدالسلام محمدهارون، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم‌.
3. اشتهاردى، على‌پناه، (1417ق)، مدارک العروة الوثقی، تهران، دار الأسوة للطباعة والنشر، چاپ اول.
4. انصارى دزفولى، مرتضى بن محمد امین، (1415ق‌)، کتاب الطهارة‌، قم، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‌=، چاپ اول.
5. آلوسى، سید محمود، (1415ق)، ‏روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم‏، بیروت‏، دارالکتب العلمیه‏، چاپ اول‏.
6. بحرانی، یوسف، (1405ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، جامعة المدرسین.
7. بحرانى، محمد سند‌، (1415ق)،‌ سند العروة الوثقى، کتاب الطهارة‌، قم، انتشارات صحفى، چاپ اول.
8. بحرانى، محمد سند‌، (1426ق‌)، أسس النظام السیاسی عند الإمامیه، ‌قم، مکتبة فدک‌، چاپ اول.
9. بحرانى، هاشم بن سلیمان، (‏1416ق)، ‏البرهان فى تفسیر القرآن‏، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول.
10. جزائرى، سید نعمت‌الله‌، (1408ق‌)، کشف الأسرار فی شرح الاستبصار‌، قم، مؤسسة دارالکتاب‌، چاپ اول.
11. جزرى، مبارک بن محمد‌ بن اثیر ، (بی‏تا)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر‌، قم، مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان‌، چاپ اول.
12. جوادی آملی، عبدالله، (1393ش)، تفسیر تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ اول.
13. جوهرى، اسماعیل بن حماد‌، (1410ق)، ‌الصحاح،‌ به کوشش احمد عبدالغفور عطار،‌ بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ اول.
14. خمینى، سید روح اللّه،‌ (1421ق‌)، کتاب الطهارة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى1، چاپ اول.
15. ‌خمینى، سید روح اللّه، (بی‌تا)، تحریرالوسیلة، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم‌، چاپ اول.
16. زمخشرى، محمود، (1407ق)‏، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏، ‏بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ سوم‏.
17. سبحانى، جعفر، (بی‌تا)،‌ نظام النکاح فی الشریعه الإسلامیه الغراء‌، قم، چاپ اول‌.
18. سبزواری، محمدباقر، (1427ق)، ذخیرة المعاد فی شرح ارشاد الاذهان، قم، مؤسسة آل البیت:.
19. شباله، ماجد محمد علی احمد، (2005م)، الشرک بالله انواعه واحکامه، اسکندریه، دارالایمان.
20. شبیرى زنجانى، سید موسى‌، (1419ق‌)، کتاب نکاح‌، قم، مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز‌، چاپ اول.
21. صاحب بن عباد، (1414ق)، المحیط فی اللغه، ‌بیروت، عالم الکتاب، چاپ اول.
22. طباطبایى، سید محمد حسین‏، (1417ق)‏،‏ المیزان فى تفسیر القرآن‏، قم‏، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم.
23. طبرسى، فضل بن حسن‏، (1372ش)، ‏مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏، تهران، ‏انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم.
24. طوسى، محمد بن حسن، (1407ق)، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، چاپ اول.
25. عاملی، سیدعلی، (1411ق)، مدارک الاحکام، بیروت، مؤسسه آل البیت، چاپ اول.
26. ‌علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر،‌ (1413ق‌)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعه حلّى، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، چاپ دوم.
27. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر،‌ (1388ق)،‌ قم، تذکرة الفقهاء، مؤسسة آل البیت:، چاپ اول.
28. فخر رازى، محمد بن عمر، (1420ق)، ‏مفاتیح الغیب‏، بیروت‏، داراحیاء التراث العربی، چاپ سوم‏.
29. فراهیدی، خلیل بن احمد، (1410ق)، العین، قم، منشورات الهجرة، چاپ دوم.
30. قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا، (1368ش)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب‏، تهران‏، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
31. کلینى، محمد بن یعقوب، (1407ق)، الکافی، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم.
32. لنکرانى، محمد فاضل، (1421ق)، ‌تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة، قم، مرکز فقهى ائمه اطهار:، چاپ اول.
33. مبارکفوری، (1410ق)، تحفه الأحوذی، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول.
34. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‌، (1404‍ق)‌، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول،‌‌ تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم.
35. محقق حلی، جعفر بن حسن، (1408ق)، شرائع الاسلام، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم.
36. محمدی ری‌شهری، محمد، (1372ش)، فلسفه برائت از مشرکان، میقات حج، سال اول، شماره چهارم، صص39 ـ 45.
37. مرکز تحقیقات حج، (1387ش)، صحیفه حج، تهران، مشعر، چاپ دوم.
38. مصطفوی، حسن، (1402ق)، التحقیق فی کلمات القران الکریم، تهران، مرکز الکتاب للترجمة والنشر، چاپ اول.
39. مطهرى،‏ مرتضی، (1426ق)، مجموعه آثار، ج15، تهران، انتشارات صدرا، چاپ اول.
40. مطهرى،‏ مرتضی، (1428ق)، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، ج2، چاپ سیزدهم.
41. مغنیه، محمد جواد، (1424ق)، تفسیر الکاشف‏، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ اول.
42. نجفی، محمدحسن، (1392ق)، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ هفتم.