راهکار‌های فقه شیعه برای مقابله با مساله ازدحام جمعیت در منا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشکده حج و زیارت

چکیده

حضور الزامی ‌همه حج‌گزاران در منا باعث شده که از دیرباز، مسئله ازدحام جمعیت، به عنوان یکی از چالش‌های جدی آیین‌های ویژه منا، تلقی شود و به دنبال آن، فقه اسلامی‌، با جامعیت خاص خود، با ارائه راهکار، به مقابله با این آسیب بپردازد. راهکارهایی که مورد توجه قرار گرفتن آن می‌توانست مانع فجایعی باشد که تا امروز رخ‌ داده است. در این پژوهش، این راهکارها به اجمال و با محوریت مناسک پر‌ازدحام منا، یعنی رمی ‌جمرات، قربانی و بیتوته، عرضه شده است. بررسی این راهکارها نشان‌دهنده توجه شارع مقدس به امنیت جان حجاج در این مراسم و پیشگیری از فاجعه انسانی در آن است. می‌توان این راهکارها را در سه محور توسعه زمانی، توسعه مکانی و توسعه فاعلی دسته‌بندی کرد. فتاوای توسعه زمان رمی ‌و توسعه محل و مکان رمی ‌و پیشنهاد عدم وجوب ترتیب در اعمال منا در ضرورت، در محور رمی ‌بررسی شده و فتاوای توسعه مکان قربانگاه و جواز وکالت در آن، در محور قربانی، توسعه تعبدی منا، رفع وجوب بیتوته برای معذوران، توسعه مکانی آن با مخیر بودن بین عبادت در مکه، بیتوته در منا و توسعه زمانی آن، با کفایت بیتوته در نیمی ‌از شب و پیشنهاد وجوب کفایی ساخت و ساز در بیتوته در منا طرح شده است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1. آل الشیخ محمد بن إبراهیم بن عبداللطیف، (1399)، فتاوى و رسائل الشیخ محمد بن إبراهیم آل الشیخ، محمد بن عبدالرحمن بن قاسم، مکة المکرمة، مطبعة الحکومة بمکة المکرمة.
2. ابن ابی شیبة، ابوبکر عبدالله بن محمد الکوفی، (1409)، المصنف فی الأحادیث والآثار، تحقیق کمال یوسف الحوت، الریاض، مکتبة الرشد.
3. ابن ابی‌عاصم ابوبکر بن ابی‌عاصم الشیبانی، (1411)، الآحاد والمثانی، تحقیق باسم فیصل احمد الجوابرة، ریاض، دار الرایة.
4. ابن ادریس حلى، محمد بن منصور بن احمد، (1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى‏، ایران، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
5. ابن فهد، عمر بن محمد، (1403)‏، إتحاف الورى بأخبار أم القرى‏، شلتوت فهیم محمد، مکه مکرمه، جامعة ام القری، معهد البحوث العلمیه واحیاءالتراث الاسلامی.
6. ابن قدامه، (1405)، المغنی، دارالفکر، بیروت، چاپ اول.
7. ابوداوود سلیمان بن الاشعث السجستانی، الالبانی (بی‌تا)، سنن أبی‌داوود، بیروت، دارالکتاب العربی.
8. ازرقى، ابوالولید محمد بن عبدالله بن احمد، (1416)، اخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار، دار الاندلس، بیروت.
9. الافتخارى، على، (1428)، آراء المراجع فى الحج (على ضوء فتاوى الإمام الخمینى=)، تهران، نشرمشعر.
10. بحرانى، یوسف بن احمد بن ابراهیم، (1405)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، شیخ محمدتقى ایروانى و سید عبدالرزاق مقرم، ایران، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
11. بغدادی، صفى‌الدین عبدالمؤمن بن عبدالحق (1412ق)، مراصد الاطلاع على اسماء الامکنة و البقاع، دارالجیل.
12. البلاذرى، احمد بن یحیى بن جابر، (1417)، کتاب جمل من انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى، بیروت، دار الفکر.
13. البیهقى (1416‌)، السنن الکبرى، بیروت، دارالفکر.
14. تبریزى، جواد بن على، (1427)، صراط النجاة، قم، دار الصدیقة الشهیدة.
15. ثعالبی،‏ ابومنصور عبدالملک بن محمد بن اسماعیل، (1420‏)، یتیمة الدهر فی محاسن أهل العصر، مفید محمد قمیحة، بیروت، دار الکتب العلمیة.
16. جعفریان، رسول، (1383)، با کاروان صفا در حج 82، تهران، مشعر.
17. حائرى، سید کاظم حسینى‌، (1427)، مناسک الحج‌، قم، دار البشیر‌.
18. حر عاملى، محمد بن حسن، (1409‏)، وسائل الشیعه، گروه پژوهش، قم، ‏مؤسسه آل‌ البیت.
19. حلى، جمال‌الدین احمد بن محمد اسدى، (1407ق)، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، مجتبى عراقی، ایران، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
20. حمیرى، عبدالله بن جعفر، (1413 ق)، قرب الإسناد، مصحح: گروه پژوهش در مؤسسه آل البیت:، قم ـ ایران‌، مؤسسه آل البیت:.
21. حمیرى، محمد بن عبدالمنعم (1984)، الروض المعطار فى خبر الأقطار، محقق/ مصحح: عباس احسان‏، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون.
22. خامنه‌اى، سید على بن جواد حسینى، (1426)، استفتاءات الحج، قم، مشعر‌.
23. خمینى، سید روح اللّه موسوى‌، (1409)، تحریر الوسیله‌، مؤسسه مطبوعات دار العلم‌.
24. خویى، سید ابوالقاسم موسوى، (1410)، المعتمد فی شرح المناسک، قم، منشورات مدرسه دار العلم.
25. سبحانى تبریزى، جعفر، مناسک الحج و أحکام، مؤسسه امام صادق7، قم، چاپ اول.
26. ورعی سید جواد و منصوری جواد، حج 30، تهران، مشعر.
27. شاهرودى، سید مرتضى موسوى، (1428)، جامع الفتاوى ـ مناسک حج‌، قم، نشر مشعر‌.
28. شبیرى زنجانى، سید موسى، (1421)، مناسک الحج، قم، مؤسسة الولاء للدراسات.
29. الشعلان، علی ناصر، (1431)، النوازل فی الحج، ریاض، دار التوحید للنشر.
30. شمس‌الدین محمد بن احمد الذهبى، (1413)، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمرى، بیروت، دار الکتاب العربى.
31. شهید اول، محمد بن مکى عاملى، (1417)، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیه، ایران، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
32. شهید ثانى، زین‌الدین بن على بن احمد عاملى، (1413)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، گروه پژوهش مؤسسه معارف اسلامی، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة.
33. شیخ طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن، (1387)، المبسوط فی فقه الإمامیة، سید محمد تقى کشفى، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریه.
34. شیخ طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن، (1407)، الخلاف‏، گروهی از محققان، ایران، ‏دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
35. شیرازى، ناصر مکارم، (1426‌)، مناسک جامع حج‌، قم، انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی‌طالب7.
36. صافى گلپایگانى، لطف‌الله، (1422)، استفتاءات حج (هزار مسأله)، قم، انتشارات حضرت معصومه3.
37. صدوق، محمّد بن على بن بابویه‌، (1403)، معانی الأخبار‌، ایران، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
38. صیمرى، مفلح بن حسن (حسین)، (1420)، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار الهادی.
39. طباطبائى، سید على بن محمد بن ابى‌معاذ، (1418)، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام، گروهی از پژوهشگران، قم، مؤسسه آل البیت.
40. طباطبایی یزدی، سیدکاظم و فاضل لنکرانی، محمد، (1428)، شرح العروة الوثقی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار:.
41. طبرسى فضل بن حسن، (1410)، المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف، ایران، مجمع البحوث الإسلامیة.
42. عاملى، سید جواد بن محمد حسینى، (1419)‌، ‌مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، ایران، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
43. عبدالغنى، عارف احمد، (1417)، تاریخ أُمراء المدینة المنوره‏، دمشق، دار کنان للطباعه و النشر و التوزیع.
44. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (1412)، منتهى المطلب فی تحقیق المذهب‏، بخش فقه در جامعه پژوهش‌هاى اسلامى، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة.
45. علامه حلى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (1413) قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلام، ایران، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
46. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (1414)، تذکرة الفقهاء، گروه پژوهش مؤسسه آل البیت، قم، مؤسسه آل البیت.
47. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (1420)، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، ایران، مؤسسه امام صادق7، قم.
48. فاکهی، محمد بن اسحاق، (1424)، أخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، مکه مکرمه، مکتبه الاسدی.
49. فیض کاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى، (1401)، مفاتیح الشرائع، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى=.
50. قاضی نعمان، ابوحنیفه نعمان بن محمد مغربى تمیمى‌ (1385)، ‌دعائم الإسلام، قم، مؤسسه آل البیت:.
51. القره داغی، علی، (1423)، ازدحام فی منا و احکامه، اعمال ندوه مشکه الزحام فی الحج و حلولها الشرعیة، رابطة العالم الاسلامی ‌المجمع الفقهی.
52. نجفی، کاشف الغطاء، (1422ق‌)، جعفر بن خضر مالکى، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، ایران، ‌انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم‌.
53. کرکى، على بن حسین عاملى، (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، مؤسسه آل‌البیت:.
54. گروه فقه پژوهشکده حج و زیارت، (1392)، مناسک حج محشی (ویرایش جدید)، قم،  مشعر.
55. محمد بن عبدالله، ادریس، (1423)، دراسة تحلیلیة لحیز الفراغی و الزحام فی منی و عندالجمرات، اعمال ندوه مشکه الزحام فی الحج و حلولها الشرعیة، رابطة العالم الاسلامی ‌المجمع الفقهی.
56. مظاهری حسین، (بی‌تا)، مناسک حج، قم، موسسه فرهنگی مطالعاتی الزهراء3.
57. مکارم شیرازى، ناصر (1424)، رمى جمرات در گذشته و حال، قم، انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی‌طالب7.
58. مسلم بن الحجاج، أبوالحسن القشیری النیسابوری، (1954)، المسند الصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل إلى رسول الله9، المحقق: محمد فؤاد عبدالباقی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.
59. نجفى، کاشف الغطاء، (1422)، حسن بن جعفر بن خضر، أنوار الفقاهة، مؤسسه کاشف الغطاء، نجف اشرف، چاپ اول.
60. نجفى، محمد حسن، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
61. نجم‌الدین حلّى، جعفر بن حسن، (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
62. نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى، (1415ق)، مستند الشیعه فی أحکام الشریعه، گروه پژوهش مؤسسه آل البیت، ایران، مؤسسه آل البیت:.
63. وحید خراسانى، حسین، (1428)، مناسک الحج، قم، مدرسة الإمام باقر العلوم7.
64. یزدى، سید محمد محقق داماد، (1401ق)‍، کتاب الحج، چاپخانه مهر، قم ـ ایران، چاپ اول.